Hier is de grens: over consequent opvoeden

Soms zakt de moed je in de schoenen. Je kind zoekt wéér dezelfde grens op. De kleuter die elke keer zijn bed uit komt. Je kind pakt snoepjes zonder vragen. Je beginnende puber is zo brutaal of komt alweer te laat thuis. Je kunt zelf de voorbeelden misschien wel invullen. Je hebt er al zo vaak over gepraat, je hebt van alles geprobeerd, en toch zie je het vandaag wéér gebeuren. Je bent er moe van. 'Zal ik maar even een oogje dichtknijpen? Zal ik maar even doen of ik het niet zie?' Het zijn gedachten die je misschien wel herkent. Abigaïl is naast haar rol als moeder van zes ook vanuit haar werk als psychosociaal hulpverlener betrokken bij opvoedkundige onderwerpen. Zij schrijft vandaag over consequent zijn.

Kinderen en grenzen
Als ouder wil ik graag aardig zijn en lief gevonden worden door mijn kinderen. Hierdoor kan het soms best wel eens lastig zijn om streng te zijn als het nodig is. En ook op een dag dat ik zelf vermoeid ben wordt toch dezelfde consequentheid van mij gevraagd. Daar komt bij dat onze kinderen vaak haarfijn in de gaten hebben op welke manier en wanneer ze hun grenzen op kunnen zoeken. Het lijkt als of ze hier een speciale antenne voor gekregen hebben. Voor ik het weet kom ik soms in een negatieve spiraal terecht. Wat ik als moeder heb mogen en moeten leren is dat regels en consequenties héél belangrijk zijn. Steeds weer opnieuw. Met de kritische vraag richting mezelf: Breng ik ze op een positieve manier richting mijn kind over? Want dan worden ze ook veel eerder aanvaard. Graag zou ik jullie hierin, ook vanuit mijn rol als professional, wat handvaten meegeven.

Positief opvoeden

• Probeer je regels positief te maken. Benoem concreet wat je van je kind verwacht zodat hij duidelijk weet wat je bedoeld. Geef voldoende complimenten (en blijf dit doen!) als je merkt dat je kind z’n best doet. Soms kan het heel positief werken om een beloningssysteem aan een regel vast te koppelen. Dan is een kind extra gemotiveerd om zich er voor in te zetten en het daarna ook vol te houden zodat de regel er ingeslepen wordt.

• Blijf met herhaling aan je kind uitleggen waarom jij iets nodig vindt. Een kind zal zich op deze manier veel eerder aan een afspraak houden, omdat hij voelt dat je dit als ouder heel belangrijk vindt. Ik denk dat dit ook alles te maken heeft met de opdracht die Mozes ons geeft in Deut. 6:7. ‘En gij zult ze uw kinderen inscherpen, en daarvan spreken, als gij in uw huis zit, en als gij op den weg gaat, en als gij nederligt, en als gij opstaat.’ Bijvoorbeeld: Eerbiedig zijn tijdens het Bijbel lezen, op tijd thuis komen, beleefd zijn tegenover een volwassene, iedere dag uit je dagboek lezen. Inscherpen betekent: er gedurig mee bezig zijn, het niet moe worden, voortdurend herhalen en voorhouden. Daar ben je nooit mee klaar.

• Betrek je kind zoveel mogelijk bij het maken van afspraken. Formuleer regels/afspraken positief. Misschien heb je soms de verleiding om een kind teveel keuzes te geven of je laat een kind mee beslissen terwijl hij hiervoor nog te jong is. Probeer je daar bewust van te zijn. Probeer zoveel mogelijk betrokken te zijn op je kind en neem hem hierin bij de hand. Als een kind veel moeite heeft met een afspraak is het altijd goed om te bekijken waaruit deze moeite voortkomt. Wellicht is het mogelijk om tot een compromis te komen.

• Wees je er bewust van dat het ene kind meer zijn grenzen op zal zoeken als een ander kind. Maak gezamenlijke afspraken binnen je gezin, maar het kan ook nodig zijn om individuele afspraken met je kind te maken. Wees als ouder consequent. Als je de ene dag een regel wel hanteert en de volgende dag bijvoorbeeld niet, dan weten ze niet waar ze aan toe zijn en zullen kinderen ook veel minder goed naar regels luisteren.

• Sommige kinderen zijn een meester in het aangaan van discussies. Waarom doen we dit zo? Waarom kan het niet anders? Biedt kinderen waar dit mogelijk is bijvoorbeeld twee opties, waarbij je als ouder met beide opties tevreden bent. Je kind ervaart regie, maar volgt tegelijk ook de regels van ouders.

• Als je kind ongewenst gedrag laat zien (bijvoorbeeld brutaal of ongehoorzaam) kan je zeker nog een keer waarschuwen, maar als het gedrag niet stopt is het belangrijk om hieraan een consequentie te verbinden. Je kind gaat op dat moment een grens van jou over en dan vraagt hij zelf om een consequentie. Benoem dit richting je kind zo concreet mogelijk: ‘Als je nu niet stopt, dan volgt er een consequentie’ (en benoem de consequentie). Als het dan komt tot deze consequentie dan is dit de keuze van je kind zelf geweest. Een kind voelt op deze manier haarfijn aan dat het zelf verkeerd is geweest en zal hoogstwaarschijnlijk ook geen discussie aangaan over de consequentie. Daarnaast is het ook heel belangrijk om als je kind ongehoorzaam is geweest dit samen in het gebed bij de Heere te brengen. Dat is ook de Bijbelse weg. Indien wij onze zonden belijden, Hij is getrouw en rechtvaardig, dat Hij ons de zonden vergeve, en ons reinige van alle ongerechtigheid (1 Joh. 1:9).

Consequentie of straf?
Uit onderzoek is gebleken dat straffen vaak niet werkt. Ik denk dan o.a. aan een corrigerende tik (lukt dat altijd of wordt het dan toch slaan?), of het stevig beetpakken van je kind. Straffen blijkt vaak niet te leiden tot positieve gedragsverandering, terwijl je dit juist wel heel graag wil. Door te straffen, leg je de nadruk op het gedrag wat je niet wilt. Wat er fout is gegaan, kan je kind niet meer terugdraaien, het is helaas al gebeurd. Wie weet hoeveel spijt hij er zelf al van gehad heeft. Vaak zie je in de praktijk ook dat je steeds zwaardere straffen nodig hebt om hetzelfde resultaat te bereiken.

Besef dat jonge kinderen nog geen onderscheid kunnen maken tussen wat ze doen en wie ze zijn. Ze voelen een straf dus vaak als een persoonlijke afwijzing. Wees je er ook bewust van dat als consequenties te fors zijn voor je kind (het ene kind is ook gevoeliger als het andere kind) je in de hand kunt werken dat een kind niet meer eerlijk is en daardoor de mogelijkheid bestaat dat een kind kan gaan liegen. Consequenties verbinden aan ongewenst gedrag lijkt in de praktijk veel beter te werken dan straf uitdelen. Een paar voorbeelden: Treuzelt je kind met het naar bed toe gaan, dan is het logisch dat je minder tijd hebt om voor te lezen. Komt je kind ’s avonds steeds te laat thuis van een vriend of vriendin, dan kan hij die dag daarna ’s avonds niet weg.

Het is heel belangrijk om te beseffen dat een kind echt geen negatief of ongewenst gedrag laat zien om jou daarmee verdriet te doen. Het komt heel vaak ergens uit voort. Bijvoorbeeld: Machteloosheid, vermoeidheid, niet zo lekker in zijn of haar vel zitten. Probeer als ouder je ook steeds bewust te zijn wat voor gedrag er achter ongewenst gedrag zit. Stel jezelf de vraag: Waarom zou mijn kind zo doen? Bespreek dit als het kan met je kind. Een time-out op een bepaalde plek in huis kan ook heel helpend zijn. Een moment dat een kind tot zichzelf kan komen en kan nadenken over alles wat er voorgevallen is. Je mag dit ook gerust letterlijk richting je kind benoemen: ‘Denk maar eens na over alles wat er gebeurd is en dan hebben we het er straks samen over.’

Blijf je vooral focussen op alles wat wél goed gaat en geef je kind hiervoor ook regelmatig positieve aandacht en complimenten! Wat heel belangrijk is in de opvoeding is dat wij gedrag proberen te sturen en je kind te leren wat het effect is van zijn gedrag.

Praktische tips bij consequenties
Misschien is het voor jou als moeder een zoektocht hoe je om moet gaan met de juiste consequentie. Ik wil je hierin ook nog wat tips meegeven.

• Kies voor een consequentie die past bij het ongewenste gedrag. Stel dat je kind bijvoorbeeld steeds heel oneerbiedig aan tafel is, laat hem dan bijvoorbeeld drie redenen opschrijven waarom het zo belangrijk is om eerbiedig te zijn. Mocht je kind zich niet aan zijn schermtijd houden maar hier overheen gaan, dan is de consequentie dat die tijd de volgende dag/dagen van zijn schermtijd afgaat.
• Kies voor een consequentie die past bij de leeftijd van een kind. Bij een jonger kind kiest je als ouder bijvoorbeeld voor een kortere consequentie dan bij oudere kinderen. Door het leeftijdsverschil hebben de verschillende consequenties hetzelfde effect. Dit betekent dat de consequenties van ongewenst gedrag voor de kinderen in een gezin kunnen verschillen. Bij een peuter pak je bijvoorbeeld het speelgoed af en zet je het hoog op de kast. Bij een jong kind laat je gelijk een consequentie volgen. Bij een schoolgaand kind kan een consequent ook een paar uur later gevolgen hebben. Bijvoorbeeld kwartier naar je slaapkamer, ’s avonds eerder naar bed, je hebt vandaag geen computertijd.
• Maak de consequentie niet te groot. Een kleine straf /milde consequentie geeft een kind de boodschap dat bepaald gedrag onwenselijk is. Een grote straf, die niet in verhouding staat tot het ongewenste gedrag, roept bij een kind boosheid en frustratie op. Het kind richt zich dan vooral op zijn boosheid en frustratie en het verband tussen het gedrag en de consequentie raakt op de achtergrond.
• Wees je er bewust van dat een consequentie voor het kind geen negatieve consequenties moet geven voor andere kinderen in het gezin. Bijvoorbeeld: ‘Jullie gaan vanavond allemaal eerder naar bed.’
• Reageer iedere keer hetzelfde op ongewenst gedrag. Als je als ouder steeds op dezelfde manier reageert, leren kinderen sneller welke grenzen er zijn en wat de gevolgen zijn van het overschrijden van een grens. Hiermee laat je als ouder merken dat je doet wat je zegt en wordt de voorspelbaarheid vergroot.
• Iedere situatie waarin je als ouder een consequentie verbindt aan gedrag biedt leermogelijkheden. Het is zinvol om terug te blikken en te bekijken hoe wellicht het ongewenste gedrag had voorkomen kunnen worden. Door dit herhaaldelijk te doen raak je er als ouder ook steeds meer in geoefend om ongewenst gedrag van je kind voor te zijn.

Onbekwaam
Consequent zijn vraagt van ons als ouders veel geduld. Dat valt vaak niet mee. Het ontbreekt mij regelmatig aan voldoende vaardigheden en tactiek om met (lastige) opvoedsituaties om te gaan. Laten we elkaar als moeders opzoeken om over deze thema’s, in alle kwetsbaarheid, te spreken. Daarvoor zijn ook de moedergroepen. Om elkaar te bemoedigen en van elkaar te kunnen leren. Je kunt bijvoorbeeld ook samen een opvoedcursus volgen, zie deze link: gemeenteengezin.nl/jeugd-en-opvoeding/ouders/opvoedcursus Ik heb hiervoor zelf ook een methode geschreven rondom regels stellen en consequenties bieden die ik in deze blog verwerkt heb.

Als laatste: de apostel Jakobus bemoedigd ons om het niet van onszelf te verwachten maar het bij Hem te zoeken. Dat geldt ook in het stellen van regels en het bieden van consequenties. Indien iemand van u wijsheid ontbreekt, dat hij ze van God begere, Die een iegelijk mildelijk geeft, en niet verwijt; en zij zal hem gegeven worden (1 Jak. 1:5).

Dit blogartikel is geschreven door Abigaïl.