Gedragsproblemen? Op zoek naar de oorzaak

Het gras bij de buren is altijd groener, de kinderen van de buren zijn liever. Totdat je hoort dat de buurjongen zijn zusje wel eens bijt en het buurmeisje geld van haar moeder steelt. In ieder gezin is wel eens iets. Hoe stel je je als ouders dan op?

Het beste wat je kunt doen, is eerst de oorzaak proberen op te sporen. De meeste problemen zijn terug te leiden tot één van onderstaande vier oorzaken. En de oplossing is vaak minder ingewikkeld dan je denkt!

Meer verantwoordelijkheid
„Iedereen uit m’n klas doet mee, maar ik mag nooit iets! ’t Is hier altijd hetzelfde gezeur. Ik ben geen kind meer! Stelletje...!” Razend en tierend klapt Joost van vijftien de deur achter zich dicht en hij dendert de trap op.
Hoe lastig ook, het gedrag van Joost is normaal voor zijn leeftijd. De koppigheidsfase van peuters en de puberteit zijn twee leeftijdsperiodes die bekend staan om toenemend problematisch gedrag. Probeer te begrijpen waarom je kind nu zo doet. Probeer door zijn ‘bril’ te kijken. Stel je verwachtingen voor dit moment bij. Later gaat het vast weer soepeler. Stem regels, grenzen en verwachtingen van je zoon of dochter af op wat hij/zij nu aankan en wat past bij de leeftijd. Praat over situaties die misgegaan zijn (op leeftijdsniveau) en bedenk samen hoe het anders zou kunnen. Geef pubers wat meer verantwoordelijkheid voor hun doen en laten.

Beloon positief gedrag
Anne heeft een pittig temperament. Hij is in alles voor op zijn leeftijd. Hij begrijpt meer dan goed voor hem is. Zijn gedrag is erg negatief, thuis en op school. Tijdens een gesprekje komt het eruit: „De school is saai, ik verveel me!” Toen Anne op school moeilijker werk kreeg, ging z’n gedrag met sprongen vooruit.
Temperament, intelligentie, gezondheid, vermoeidheid en dergelijke zijn van invloed op het gedrag van je zoon of dochter. Wat kun je doen?

• Benader je kind in een heftige situatie zo rustig mogelijk. Verberg je eigen emoties, maar zeg met woorden wat je wilt. Ik-boodschappen kunnen helpen: „Ik vind het niet fijn dat je zo tegen me schreeuwt. Ik wil je graag helpen, maar dan moet je me wel op een rustige manier vertellen wat er aan schort.”
• Als je merkt dat de spanning bij je kind oploopt: benoem dit en probeer erover te praten of afleiding te zoeken.
• Zorg voor vaste structuren en rituelen in huis. Voor alle leeftijden geeft dit rust en duidelijkheid, wat negatief gedrag voorkomt. Geef het op tijd aan als er veranderingen aankomen.
• Zorg voor voldoende nachtrust. Een bedritueel ((voor)lezen, bidden, zingen) kan helpen om kinderen tot rust te brengen, zodat ze zich ‘over kunnen geven’ aan de slaap.
• Zorg voor succeservaringen met spelmateriaal en activiteiten die aansluiten bij de intelligentie van je kind. Voorkom verveling of overvraging.
• Beloon positief gedrag met een kus, knipoog, schouderklop, duim omhoog, complimentje of spelletje.
• Sta open voor je kind door te luisteren en het serieus te nemen. Stem bij pubers jullie verwachtingen op elkaar af. (Hoe kunnen we samen een werkbare afspraak maken?)
• Wanneer de ‘normale’ aanpak van gedragsproblemen bij je kind niet lijkt te werken, kan er sprake zijn van een gedragsstoornis. Professionele hulp van een orthopedagoog kan dan nodig zijn.

Grenzen
Moeder Maaike vindt het lastig om met Tooske van acht om te gaan. Tooske vraagt veel aandacht en is snel geneigd om opmerkingen en gebeurtenissen negatief op te vatten. Ze kan dan heel boos worden en echt door het lint gaan. Maaike is zelf juist heel rustig en evenwichtig, waardoor ze het moeilijk vindt om zich in Tooske te verplaatsen.
Jouw opvattingen en vaardigheden rondom opvoeding, ervaringen uit je jeugd, temperament en eventuele problemen (gezondheid, werkloosheid, relatie, financiën) bepalen mede hoe jij als ouder reageert op moeilijk gedrag van je kind. Wat kun je doen?

• Leid jonge kinderen af of geef een alternatief (niet dit, maar wel dat).
• Stel geen schijnvragen (Niet ‘Ga je mee?’ als je bedoelt: ‘We gaan nu weg!’).
• Stel grenzen.
• Stel consequenties aan het gedrag en voer die ook uit (als jij niet..., dan...).
• Geef je kind zelf verantwoordelijkheid voor zijn daden (bijvoorbeeld zelf schade opruimen/betalen).
• Onderneem regelmatig samen iets (ook met pubers!), zodat je je kind beter leert kennen.
• Neem als ouders tijd voor elkaar (om te praten en te ontspannen), anders houd je het niet vol.
• Geef complimenten voor goed gedrag.
• Geef het goede voorbeeld.

Een eigen speelplek
Job van 4 woont op een boerderij, waar hij zich lekker kan uitleven. Ook al is hij best een druk baasje, hij kan z’n energie wel kwijt. En bovendien valt hij niet echt op tussen de andere zeven kinderen. Mirjam, een pittig meisje van dertien, woont met haar moeder en zusje op een flatje. Haar vader is pas overleden. Mirjam kan thuis vaak haar ‘ei’ niet kwijt en trekt dan de straat op. Haar moeder maakt zich daar zorgen over.
De samenstelling van je gezin, je woonsituatie, de schoolsituatie, ingrijpende gebeurtenissen (verhuizing, schoolwisseling, overlijden) en de relaties van je gezin zijn van invloed op het gedrag van je kind. Verkeerde vrienden en zich afgewezen voelen door de omgeving spelen daarnaast bij pubers ook een belangrijke rol.
Wat kun je doen?

• Zet bij peuters uitlokkende spullen zoals kwetsbare of dure dingen weg, zodat je daar niet steeds over hoeft te ‘strijden’.
• Geef dingen een vaste plaats. Geef kinderen een eigen speelplek, waar ze hun gang kunnen gaan.
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging en buitenlucht (ontladen).
• Geef elk kind in de kinderrij het gevoel uniek te zijn.
• Geef tijd en ruimte voor het verwerken van ingrijpende gebeurtenissen.
• Maak kinderen weerbaar voor verkeerde invloeden uit de omgeving. Leer hen ‘nee’ te zeggen.
• Maak jongeren geleidelijk zelfstandiger en leer hen met je te overleggen.
• Overleg met school als je denkt dat daar een oorzaak kan liggen van het probleemgedrag (bijvoorbeeld pesten).

Auteur: Marianne van der Zalm-Grisnich