De boze mama

In de buurt van mijn ouderlijk huis was een moeder die soms schreeuwde tegen haar kinderen. Mijn moeder deed dat niet. Ze was echt wel eens boos, maar een schreeuwende moeder vond ik een vreemd fenomeen. Wie doet dat nu tegen zijn eigen kinderen?

Nu ik zelf moeder ben van een jong gezin denk ik wel eens beschaamd terug aan die boze moeder. Want soms schreeuw ik ook. Onbeheerst boos kan ik worden. Niet elke dag, gelukkig. En ik ben dat natuurlijk ook nooit van plan. Ik denk niet 's morgens als ik wakker wordt: laat ik vandaag eens flink uit mijn slof schieten tegen de kinderen. Maar het gebeurt wel. Dat geeft me een heel naar gevoel. En ik vraag me soms af: Hoe erg is het? Kan ik me er niet gewoon bij neerleggen dat ik soms ontzettend kwaad wordt en het daarna weer goedmaak? Wat zou ik anders kunnen doen?

Om te beginnen maar eens de vraag aan jou. Ik waardeer het als je hem eerlijk beantwoordt. Hoewel ik natuurlijk het risico loop dat ik toch ongeveer de enige wel-eens-vreselijk-boze-moeder blijk te zijn. Maar dan weet ik dat ook weer.

[yop_poll id="1"]

Redenen voor boosheid
Het is behoorlijk verootmoedigend dat ik in oktober 2017 ook eens over boosheid schreef, en dat ik het nu weer doe. We hadden toen een preek gehoord over de boosheid van de Heere Jezus ten opzichte van de Farizeeërs, waarover je leest in Markus 3: 5. Voor mij was het een eye-opener dat Matthew Henry in zijn verklaring bij deze tekst schrijft: Er is maar één reden om boos te zijn zonder zonde te doen en dat is boosheid om de zonde.

Wat de reden voor mijn boosheid is? Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld als de kinderen (weer) ruzie maken. Als ze een bende maken van de enige ruimte die ik flink had opgeruimd vandaag. Als ze in mijn ogen te veel zeuren over snoepjes, koekjes of schermtijd. Als mijn peuter geen háp wil eten van de maaltijd die ik heb klaargemaakt. Kortom: heel vaak ben ik niet boos om de zonde die mijn kinderen doen, maar omdat er iets gebeurt dat ik vervelend of lastig vind.

Veiligheid en boosheid
Eén van de belangrijkste basisbehoeften van elk mens, en zeker van een kind, is veiligheid. Jim and Lynne Jackson, oprichters van de Amerikaanse opvoedorganisatie Connected Families zeggen daarover: 'Veiligheid is het gevoel van kinderen dat jij als ouder te vertrouwen bent: enerzijds als meelevende gids en anderzijds als krachtige beschermer van wat God het beste voor hen vindt'. Met andere woorden: een veilige moeder is een moeder die te vertrouwen is op gezellige momenten, maar ook op momenten dat kinderen zich misdragen.

Ik vind het mooi dat ze het begrip 'te vertrouwen zijn' gebruiken. Het laat zien dat je niet altijd lief hoeft te zijn als moeder. Je hoeft verkeerd gedrag niet toe te dekken met de mantel der liefde. Je mag duidelijk zijn, dat moet zelfs. Maar in het onvoorspelbare van plotselinge woede zit onveiligheid. Iemand die ineens heel erg kwaad kan worden is niet te vertrouwen, vinden wij ook. Daarom is het zo mooi als we als moeder te vertrouwen zijn. Ook als kinderen iets doen wat niet goed is, iets opbiechten wat verkeerd gegaan is, zich vreselijk misdragen, of gewoon voortdurend een beetje 'emmeren'. Als we te vertrouwen zijn, dan leren we onze eigen emoties zo in de hand te houden dat we onze kinderen niet kwetsen, maar hen iets kunnen leren. Want kinderen kunnen pas echt leren als ze zich veilig voelen.

Wat gebeurt er met een kind als mama onbeheerst boos wordt?
Emoties zijn besmettelijk. Als je op een begrafenis bent van de moeder van een collega, kun je zomaar mee gaan huilen terwijl je de persoon niet eens gekend hebt. Als iemand schaterlacht, moet je wel mee lachen. En als je iemand glimlachend aanspreekt, kijkt hij al snel vriendelijk terug. Dit is een prachtige functie van onze hersenen die ons bijvoorbeeld helpt om de hechting met onze kinderen stevig en sterk te laten worden. Maar andersom werkt het ook: als mama boos wordt op haar kinderen, wekt dat boosheid op bij hen. En dat maakt mama's boosheid weer erger. Dat effect kan de opvoedingssituatie zomaar laten ontsporen in wederzijds geschreeuw. Een kalm gezicht, een kalme toon en kalme lichaamshouding zijn óók besmettelijk richting een kind dat boos is.

Onze hersens zijn zo gemaakt dat er bij gevaar een reactie op gang komt die ons helpt onszelf te beschermen. Dat wordt de vecht-of-vluchtreactie genoemd. Ons lichaam maakt grote hoeveelheden adrenaline aan, de bloeddruk en hartslag gaan omhoog, spieren worden gespannen en zintuigen staan op scherp. Dat gebeurt er als iemand flink boos op je wordt. Je lichaam maakt zich letterlijk klaar om te vechten of te vluchten. Luisteren naar wat een ander te zeggen heeft? Uitgebreide woordenschat gebruiken? Probleem oplossend vermogen inzetten? Inlevingsvermogen in de ander? Daar is allemaal geen ruimte voor. De stresshormonen van onze kinderen zorgen ervoor dat we helemaal geen vat meer op hen hebben als we flink uit de slof schieten.

Hoe dan?
'Goed, ik ben overtuigd', denk je nu misschien. 'Wóest zijn op mijn kinderen, flink kwaad worden, of hevig uit mijn slof schieten moet ik zien te voorkomen. Want mijn emoties zijn besmettelijk en mijn boosheid roept een vecht-of-vluchtreactie op bij mijn kinderen waardoor ze helemaal niet meer rustig kunnen denken. Bovendien kan ik mijn kinderen flink kwetsen met mijn boze woorden. Maar hoé moet ik het dan anders doen? Het overkomt me gewoon'. De Jacksons hebben daar drie belangrijke woorden voor: Langzaam, Laag en Luisteren (in het Engels klinkt dat beter: Slow, Low and Listen). Als je in een situatie zit waarin je je boosheid voelt aankomen, of waarvan je weet dat je snel boos kan worden als het nog even doorgaat, kun je proberen die drie tools te gebruiken:

• Langzaam betekent letterlijk langzaam praten in plaats van je snelle, hevige stemgebruik dat raakt aan kwaadheid. Het kan ook helpen om bewust langzaam te ademen, of een pauze in te lassen voor je antwoord geeft. Je kent het wel: even tot 10 tellen. Langzaam zijn geeft je ook de tijd voor een gebed: 'Heere, help me alstublieft'. Of: 'Heere, wilt U me laten zien wat hier de mogelijkheid is om mijn kinderen iets te leren over U?'

• Laag heeft betrekking op je lichaamshouding. Als je kinderen jonger zijn dan 12 is de kans groot dat ze minder lang zijn dan jij. Als we boos zijn hebben we de neiging hoog boven kinderen uit te torenen en heftige hand- of armbewegingen te maken. Als je wil voorkomen dat je erg boos wordt, kan het helpen om je lichaamshouding laag te laten zijn. Als ik wil dat onze kinderen zich veilig voelen, moet ik niet intimiderend overkomen door mijn lichaamshouding. Ga door je knieën. Hurk voor je kind neer. Ga samen op de bank zitten of desnoods op de grond of trek je kind op schoot. De kans dat je dan onbeheerst boos wordt is een stuk kleiner.

• Luisteren is een woord dat voor zich spreekt, maar soms best moeilijk in de praktijk te brengen is. Want wat wil ik doen als ik zie dat mijn kinderen ongehoorzaam zijn? Praten! Schreeuwen misschien wel! Maar wat zou het goed zijn als we beginnen met luisteren, door een vraag te stellen. Op een kalme toon: 'hmm, wat is hier aan de hand'? Of bij ruzie: 'hebben jullie misschien hulp nodig om het op te lossen'? Luisteren betekent ook bidden om hulp en wijsheid en die hulp en wijsheid ook werkelijk van de Heere verwachten.

Deze manier van omgaan met ongewenst gedrag doet mij denken aan Gods handleiding voor omgaan met boosheid, waarover we lezen in Jakobus 1: 19 en 20: Zo dan, mijn geliefde broeders, een iegelijk mens zij ras om te horen, traag om te spreken, traag tot toorn; Want de toorn des mans werkt Gods gerechtigheid niet. Misschien moet ik die tekst maar eens op mijn prikbord hangen. Want lees ik het hier niet? Wees langzaam, luister.

Langzaam, laag en luisteren: ik wil wel proberen. Zal het in één keer goed gaan? Ik ben bang van niet. Maar elke keer dat we het verkeerd aanpakken en dat te laat bemerken kunnen we het opnieuw doen. Zeg het gewoon tegen je kinderen: 'Sorry, dat ging niet goed. Kunnen we het even opnieuw doen'? En reageer dan wél door langzaam, laag en luisterend te zijn.

Wat denk jij? Zou het jou kunnen helpen in situaties waarin je gemakkelijk (erg) boos wordt?

Dit blogartikel werd geschreven door Elise.