Bijbels beeld van de taak van moeders

Ruim een op de vier moeders in de gereformeerde gezindte heeft ook een betaalde baan buitenshuis. Opleidingsniveau en kindertal spelen een belangrijke rol, zo blijkt. Graag een reactie. Verrassend, waarom of waarom juist niet?

Dat veel gehuwde vrouwen en moeders uit de gereformeerde gezindte ook buitenshuis werken, verrast niet. Dat is het gevolg van de goede opleidingen die ze volgen. Onderwijs emancipeert. Dat is in elke samenleving en in elke gezindte zo. Het reformatorisch onderwijs is mede opgestart om de opgroeiende jeugd kritisch te leren kijken naar de cultuur. Het is in zeker opzicht tegelijk het paard van Troje gebleken wat betreft de vrouwenemancipatie in de gereformeerde gezindte. Dat is best ironisch te noemen. Jullie eigen cijfers bevestigen dit. Hoe lager de opleiding van vrouwen is, des te minder werken ze buitenshuis. Misschien kan ik het rijtje aanvullen: wie lager opgeleid is, trouwt vroeger, krijgt eerder en meer kinderen en heeft dus helemaal geen tijd en zin om buitenshuis betaald werk te zoeken.

Zal hun aantal (werkende moeders) toenemen? Waarom?

Het zal waarschijnlijk wel verder toenemen omdat de druk van overheidswege groter wordt dat vrouwen blijven werken. In dat kader worden belastingwetgeving en sociale voorzieningen zo aangepast dat vrouwen geprikkeld worden betaald werk te verrichten. Ook vrouwen moeten levenslang in economisch opzicht voor zichzelf zorgen. Ik betreur die ontwikkeling, want die gaat ten koste van het gezinsleven. Als man en vrouw beide (volledig) werken komt ook het vrijwilligerswerk in kerk en samenleving in de knel (terwijl dat steeds belangrijker wordt, denk aan de toenemende vraag naar mantelzorg!) Anderen treuren minder. Man en vrouw willen gewoon beiden geld verdienen om een bepaald welvaartsniveau te bereiken. Dat materialistische motief speelt ook bij mensen uit de gereformeerde gezindte een rol. Ik leg jonge mensen, die klagen over de hoge huizenprijzen, wel eens uit dat ze ook in een huurhuis kunnen wonen. Maar nee, hoor. Ze willen per se starten in een eigen woning en dwingen zichzelf zo om lange tijd voor een dubbel inkomen te zorgen.

Wat is Bijbels verantwoord? Wat is het ideale rolpatroon en waarom?

Bijbels verantwoord is dat je goed voor je kinderen zorgt en investeert in je huwelijk. Ik kan geen ideaal rolpatroon uit de Bijbel afleiden. Wij moeten de bijbelse geboden gehoorzamen. Hoe in de tijd van de Bijbel vorm gegeven werd aan die gehoorzaamheid heeft met de cultuur te maken. Paulus gebiedt ons het huwelijk in ere te houden. Dat wil echter niet zeggen dat wij de huwelijkssluiting op dezelfde wijze als toen moeten vieren (zeven dagen lang!). Zo is het ook als het over gezinsleven gaat. Gods geboden over man-vrouw, ouders-kinderen moeten wij in ónze cultuur toepassen. De Afrikanen moeten dat in hun cultuur doen. Er is geen bijbels standaard rolpatroon. Onze cultuur wordt gestempeld door individualisme en hoge welvaart. Het eten komt bijna kant en klaar uit de winkel, machines doen de (vaat)was. Iedereen krijgt onderwijs. In deze cultuur mogen wij vormgeven aan het christelijk gezinsleven. Soms moeten we tegen de cultuur ingaan. Soms kunnen we er best in meegaan. Ik denk dat in onze cultuur veel vrouwen zich niet gelukkig voelen als ze alléén maar en levenslang in gezin en huishouden functioneren. Tegelijk voelen velen zich ook ongelukkig als ze zichzelf moeten bewijzen door én carrière te maken én een goede echtgenote én een goede moeder te zijn. De wijsheid zal ook hier in het midden zitten. Hetzelfde geldt van de rol van de man. Vroeger zou een man zich ongelukkig voelen als hij thuis verantwoordelijk was voor (een deel) van het huishouden. Onze cultuur is intussen vervrouwelijkt. Veel mannen leveren met plezier een bijdrage aan het huishouden en de opvoeding. Omdat de rollen van man en vrouw meer door elkaar lopen dan vroeger, begrijpen echtgenoten elkaar beter. De opvoeding is leuker geworden, omdat de vaders er meer bij betrokken zijn. Helaas is dat ook weer niet overal zo. Het werkt juist fout als de vrouw een deel van de mannenrol overneemt en buitenshuis werkt en de man gewoon ouderwets alleen zijn eigen ding doet.

De christelijke opvoeding is een taak van de ouders. Mogen we daarvan (onder)delen uit handen geven (opvang bij familie, christelijk gastouderbureau etc.) en zo ja, waar ligt de grens?

De vraag is niet of wij delen van de opvoeding uit handen geven. Dat doen we allemaal. We brengen onze kinderen naar school. We laten ze bij problemen behandelen door een arts of psycholoog. We sturen ze naar de catechese. De vraag is inderdaad waar de grens ligt. Tegenwoordig besteden ouders wel heel veel uit. (Over een poosje ontbijten de kinderen op school…) De grens ligt daar waar het lange-termijn-belang van de kinderen geschaad wordt. Kijken naar de korte termijn is misleidend. Ik geef een voorbeeld. ‘Jantje heeft het zo naar zijn zin op de crèche’, zegt mij niet veel. Het is de vraag wat op den duur het effect op de emotionele ontwikkeling van Jantje is, als hij elke dag andere opvoeders heeft. Helaas willen maar weinig opvoedkundigen hun stem verheffen in het belang van de kinderen als de maatschappelijke tendens is om alleen maar het plezier van de ouders serieus te nemen.

Rolpatronen: De Bijbel spreekt vooral over de moeder in de zorg voor de kinderen, wat is de precieze taak van de vader? Mogen ze de rollen omdraaien?

De rol van de moeder in de Bijbel is echt anders dan deze vraag suggereert. Ik citeer een boek van dr. R.de Vaux over het gezinsleven in bijbelse tijden: ‘De vrouw moest vanzelfsprekend de zware huishoudelijke werkzaamheden verrichten zij hoedde de kudden en bewerkte de akker, zij bakte het brood en spon de wol het was niet vernederend, maar bezorgde haar een zekere achting. Alleen bij wijze van uitzondering kon zij aan het openbare leven deelnemen’. Lees het maar na in Spreuken 31. De ijverige huisvrouw die daar bezongen wordt, doet zelfs nog meer. In dat hoofdstuk wordt niet eens gesproken over het opvoeden van kinderen door de moeder. Dat laatste was overigens wel het geval. Kinderen kregen als ze klein waren onderwijs van hun moeder, bij het groter worden ging de moeder door met de (huishoudelijke) vorming van de dochters en de vader nam het onderwijs van de zonen over. Die moesten uiteraard een ambacht leren. Paulus spreekt niet over rollen van man en vrouw. Hij typeert wel hun verschillende bijdragen aan de opvoeding in 1 Thessalonicenzen 2. Hij zegt daar van zichzelf dat hij de gemeente vriendelijk behandelt en koestert, zoals een moeder dat doet met haar kinderen (vers 7). Vervolgens zegt hij dat hij als een vader zijn kinderen, de gemeente vermaant en vertroost (vers 11). Zowel een vader en een moeder hebben dus een echte persoonlijk band met hun kinderen.

Mogen ouders de rollen omdraaien? Ik heb iets gezegd van de cultuur van toen en nu. Ik vul dat nog aan. Vrouwen hebben, ook in Europa, altijd hard moeten werken. Zware huishoudelijke arbeid, opvoeding en werken voor inkomen (huisnijverheid, boerenbedrijf, winkel etc.) gingen dikwijls samen op. In de negentiende eeuw liep dat uit de hand met de opkomst van de industrie. Daarin gingen ook vrouwen en kinderen werken. Toen kwam het emancipatie-ideaal(!) van de arbeiders, dat zij net als de elite van toen, van één inkomen zouden kunnen gaan leven en van datzelfde inkomen voor hun hele gezin zouden kunnen zorgen. Dat ideaal is in de twintigste eeuw bereikt (alleen in de Westerse samenleving overigens). Moet de nieuwe situatie dan tot een blijvende verplichting voor vrouwen zijn om thuis te blijven? Ik denk het niet. Culturele ontwikkelingen moet je elke keer wegen en niet voor altijd vastleggen.

Aanvankelijk speelden noodzakelijkheidsmotieven een rol (lege plekken voor de klas, noodzaak in de zorg), gaandeweg komen daar carrièreperspectieven (steeds hogere opleiding) en economische (eenverdienersmodel staat onder druk) redenen bij. Heeft het eenverdienersmodel zijn tijd gehad? Hoe moeten christelijke ouders zich opstellen?

U hoort mij elke keer zoeken naar het evenwicht. Ik heb moeite met een plicht voor vrouwen om alleen huishoudelijk werk te doen. Ik heb net zoveel moeite met de overheidsdruk om vrouwen de arbeidsmarkt op te jagen. Ik heb hoge achting voor de huishoudelijke taak en de opvoedingstaak en ik snap niet dat mensen die willen ontvluchten door betaald werk te zoeken. Ik heb ook moeite met ouders die omwille van de luxe kiezen voor een klein gezin en twee banen. Ik heb er geen probleem mee als man en vrouw het huishoudelijke en het betaalde werk verdelen. Hij werkt bijna volledig. Zij heeft een klein baantje. Of misschien lukt het wel om het fifty-fifty te verdelen. Zo lijdt de opvoeding er ook niet onder.

Alom klinkt binnen de gereformeerde gezindte (en daarbuiten) de roep om een luisterend oor thuis, aandacht voor de kinderen, toezicht op en begeleiding bij media-gebruik, maar ouders kunnen het zich bijna niet meer veroorloven om niet wat extra inkomsten te verwerven. Is er voor de kerkelijke gemeenschap (diaconie) een rol weggelegd bij het ondersteunen van gezinnen met jonge kinderen?

Hoe mannen en vrouwen hun taken ook verdelen, punt één is het belang van de kinderen, als ze die hebben. Punt twee is het belang van hun huwelijksrelatie. Punt drie is het belang van kerk en samenleving (is er tijd voor vrijwilligerswerk, voor mantelzorg in de familie). Punt vier zijn de strikte persoonlijke belangen. In die volgorde kunnen ook wij een afweging maken. Feitelijk moeten man en vrouw zichzelf de vraag stellen: wat is het belangrijkste? En wat komt daarna? Ook bij het beantwoorden van die vraag is Gods gebod richtlijn en volgens mij blijkt dat al uit de volgorde die ik hier aangeef. Goed opvoeden, aandacht voor de kinderen is belangrijker dan zoveel geld verdienen dat je per se een auto van een bepaald merk kunt rijden.

Het is prachtig als de kerkelijke gemeente ouders helpt bij het opvoeden. In elke gemeente hoort permanent een opvoedingskring te draaien! De vraag of de diaconie gezinnen met jonge kinderen die niet kunnen rondkomen van één salaris, moet steunen, vind ik moeilijk. De overheid geeft kinderbijslag. ‘Niet kunnen rondkomen’ is ook maar relatief. Is het schadelijk voor kinderen als ze niet op vakantie kunnen? Als ze tweedehands kleren dragen? Volgens mij is verwennen schadelijker. De diaconie kan best vakantiekampen financieel steunen voor ouders met een gering inkomen, of andere projecten steunen. Of ze ook gezinnen privé gaan ondersteunen, is voor mij nog even een vraag die ik niet goed kan beantwoorden. Vraag dat eens aan een diaconaal adviseur.