Vaderschap in de Bijbel

Het vaderschap komt in de Bijbel alleen indirect als thema voor. Nergens staat een hoofdstuk over vaderschap. Wel wordt het vaderschap van sommige mannen aangestipt en staan er af en toe oproepen aan vaders.

In het Oude Testament staan er bijvoorbeeld aanwijzingen voor vaders in het Spreukenboek en voor kinderen hoe zij zich tegenover hun vader moeten opstellen. ‘Een wijs zoon hoort de tucht des vaders…’(Spreuken 13:1) Het Oude Testament legt een behoorlijk accent op de leidende rol van de vaders. Opvoeden heet vaak ‘tuchtigen’ / ‘kastijden’. Denk daarbij niet zozeer aan straffen. Het is vooral vórmen, zoals de pottenbakker klei vormt door die te kneden. Straffen is daarvan een voor die tijd vanzelfsprekend onderdeel. Opvoeden heet ook: ‘trouw behandelen’. De vader die vormt, is ook de vader die trouw is tegenover zijn kinderen. In het Nieuwe Testament spreekt Paulus de vaders aan. ‘Gij vaders verwekt uw kinderen niet tot toorn, maar voedt hen op in de lering en vermaning des Heeren.’ Paulus leeft in een tijd waarin veel vaders nogal hard voor de kinderen waren, of ze verwaarloosden. Hij wil onderlinge dienstbaarheid tussen ouders en kinderen bewerkstelligen. Dat accent legt ook Petrus (1 Petr. 5:5). Vaders moeten hun kinderen vormen, maar mogen ze niet misvormen!

Interessant is te lezen hoe Paulus het vader- en moederschap typeert tegenover de Thessalonicensen (2:7,11). Hij zegt dat hij hen gekoesterd heeft, vriendelijk als een moeder. Hij heeft hen als een vader vermaand en vertroost. Vermanen is in dit geval ook: aanmoedigen. Moeders koesteren, vaders moedigen aan.

Welke lijnen vallen vandaaruit door te trekken naar vaderschap anno 2000-nu?
Opvoeden is tegenwoordig voor een groot deel van de dag uitbesteed aan scholen, sportclubs en verenigingen. Vergeten de moderne vaders niet dat zij de eersten zijn die hun kinderen hebben te vormen? Dat vergt tijd, inzet en trouwe zorg. Vervolgens: vaders moeten niet slap worden, maar de wijze waarop zij hun gezin leiden – uiteraard samen met de moeders – moet inhoudelijk en naar de geest passen bij het onderwijs van de Heere Jezus. Daarbij mogen ze hun kinderen niet onnodig tegen zich in het harnas jagen. Kinderen kunnen ook depressief worden door het gedrag van de vader. Dat is erg als dat in de christelijke gemeente gebeurt. Moedigen de vaders hun kinderen aan? Dat niet alleen vanaf de zijlijn bij een sportwedstrijd. Doen ze dat ook bij de wedloop in de renbaan waarvan het Nieuwe Testament spreekt? En moedigen ze hun kinderen niet alleen aan, maar zijn ze ook een voorbeeld voor hen?

Hoe moeten we het aardse vaderschap bezien in het licht van God als de hemelse Vader?
Zowel in het Oude als het Nieuwe Testament is God Vader. Hosea vertelt hoe God Israël als een vader op Zijn armen gedragen heeft. Een van de bekendste gelijkenissen is die van de verloren zoon. Beter is het om die de gelijkenis van de barmhartige Vader te noemen. Zo is God. In het Oude testament zou je kunnen denken dat God de Vader is van de oudste zoon alleen. In het Nieuwe Testament is Hij ook Vader voor verloren kinderen. Dat is Hij door Jezus Christus. Als wij ons geloof in God belijden, gaat het vaderschap voorop. Ik geloof in… Dat is een dagelijks wonder.

Overigens wordt God in het Oude Testament maar een paar keer direct Vader genoemd (bijvoorbeeld in Psalm 103:13 ..zoals een Vader zich ontfermt…). In het Nieuwe Testament heet Hij een paar honderd keer Vader! Dat komt omdat Jezus ons heeft leren bidden: ‘Onze Vader…’

In Gods Vaderschap komen veel aspecten samen: voortbrengen, dragen, corrigeren, de weg wijzen, onderwijzen, vergeven. Het is echter een heel verhaal om dat een beetje evenwichtig uit te werken naar de opvoeding van nu.

Wat leert de Bijbel over de plaats van vader in de huisgodsdienst? In het Oude Testament lezen we van vaders die hun zonen zegenen. Typisch oudtestamentisch?
In de Bijbel staat niet zoveel over de huisgodsdienst. We lezen bij herhaling dat de psalmdichter Gods goedertierenheid in de morgen zoekt. Ook Jesaja heeft elke morgen stille tijd. Daniël bidt drie keer per dag. Ik zou niet weten hoe daar thuis de gezinnen bij betrokken werden. De vaders namen de gezinnen mee naar de tabernakel en de tempel en later ook naar de synagoge. Vaders moesten hun kinderen onderwijzen door ze de geboden van God in te scherpen (Deut. 6:6,7). Hoe ze dat precies deden, weet ik niet. Deuteronomium zegt gewoon dat ze dat altijd moeten doen. Bij het Pascha speelde de vader ook een rol bij het doorgeven van het verhaal van de bevrijding uit Egypte. De eerste christenen hadden onderling veel contact, juist in de dienst aan God. Daar waren de gezinnen zeker bij betrokken – ze braken het brood immers van huis tot huis. Hoe precies, weet ik niet. Wellicht dat studie van joodse gewoonten ons verder kan helpen. Het klopt dat aartsvaders hun zonen zegenden. Joodse vaders doen dat nog, wekelijks zelfs, op de sabbat. Het zou mooi zijn om dat eens uit te werken richting opvoeding. Zegenen is grootmaken. Als een vader in naam van God zijn kind groot maakt, krijgt hij het belangrijkste compliment dat er te ontvangen is. Daarvan gaat een kind groeien, hoe oud het ook is. Kinderen die geen zegen van ouders ontvangen, blijven klein. Nu ga ik al psychologiseren.

Hoe verhoudt zich de taak van mannen 'in de poort' tot de priesterlijke taak in het gezin? (dilemma voor sommige vaders nu)
In Israël was je een trotse vader als jij in de poort kon vergaderen en je wist dat je ‘pijlkoker’ gevuld was met kinderen (Ps. 125). Die kinderen gaven je aanzien. Of de vaders in de poort bleven hangen en vrouw, kinderen en personeel het werk lieten doen, weet ik niet. Tegenwoordig is het wel zo dat vaders, die trots zijn op hun kinderen, intussen diezelfde kinderen kunnen verwaarlozen omdat ze veel te druk zijn buiten de deur. Ik zit in het onderwijs en heb daarom iets makkelijker praten, omdat ik automatisch vaker thuis ben. Dat weet ik. Volgens mij is de volgorde van aandacht die vaders te besteden hebben eerst die aan het gezin en dan pas aan werk en kerk. Helaas ontlenen veel vaders hun identiteit te veel aan presteren in het arbeidsproces.

De Bijbel spreekt bij David en Absalom open over een ernstig verstoorde verhouding tussen vader en zoon. Zitten daar lessen in voor vaders die een moeizame relatie met een of meer kinderen hebben?
Izak maakte een opvoedingsfout door zich meer aan Ezau te hechten dan aan Jacob. Eli maakte een opvoedingsfout door zijn kinderen hun goddeloze gang te laten gaan door ze zelfs niet eens zuur aan te kijken. David maakte veel opvoedingsfouten, waarvan de duidelijkste is dat hij niet praatte met zijn kinderen. Hij merkte de begeerte bij zijn zoon Amnon niet op. Nadat die zijn zus verkracht had, deed David alsof er niets gebeurd was. Toen Absalom wraak nam, heeft David jarenlang niet met hem gesproken. Pas toen die gedood was, had David daarvan vreselijke spijt. Ik zou zeggen: laten we onze lessen trekken uit de fouten van deze vaders. Job was trouwens wel anders. Die liet zijn kinderen feestvieren zonder er zelf bij te zijn, maar hij zocht wel Gods aangezicht om voor hen genade te vragen.

Welk aspect van het Bijbelse vaderschap is in onze tijd het meest ondergesneeuwd?
Wat ziet u als de grootste bedreiging voor een vaderschap in Bijbels perspectief in onze tijd?Het grootste gevaar is dat vaders geen vaders meer zijn. Tegenwoordig zitten kinderen van zes jaar naar geweld op TV te kijken en hun vader zit in dezelfde kamer computerspelletjes te doen. Vroeger werden kinderen wel eens gekleed als hun vaders (pak en stropdasje). Tegenwoordig lopen veel vaders in exact dezelfde kleren als hun jochies. Dat is symbolisch. De rollen lijken omgedraaid. De democratisering in de gezinnen is op zich niet verkeerd, maar vaders (en moeders natuurlijk) dienen wel leiding te geven. Te veel ouders zijn te druk met zichzelf en ten diepste onverschillig tegenover het echte welzijn van hun kinderen. Opvoeden in welvaart zonder echte aandacht en leiding te geven, is dubbel slecht voor kinderen. Het bederft hen en maakt hen onzeker en stuurloos.

Hoe daarmee om te gaan?
In elke kerkelijke gemeente moet permanent een opvoedingskring draaien. Als het even kan twee, voor ouders van jonge kinderen en van pubers. We hebben elkaar echt nodig in de gemeente. Opvoeden is mooi maar niet eenvoudig.

Met welke vaderfiguur uit de Bijbel identificeert u zichzelf het meest?
Als u mij dwingt om een vader te noemen, dan denk ik aan de vader van de maanzieke knaap (o.a. Marcus 9). Niet alleen moeders brengen hun kinderen bij Jezus. Ook deze vader doet het. Hij doet het vanuit zijn eigen onmacht om goed voor zijn zieke kind te zorgen. Hij vraagt of Jezus Zich over zijn kind wil ontfermen. Prachtig! En hij klopt niet tevergeefs aan bij de Heiland!