Gezond gezag

Hoe oefen je op een goede manier gezag uit als vader in een gezin? Niet als dictator maar als dienaar, zegt maatschappelijk werker Erik-Jan Verbruggen. Samen met predikant J.J. ten Brinke gaat hij in op wat goed vaderschap is. “Vaders moeten in de eerste plaats het geestelijke heil van hun kinderen zoeken.”

Vaderlijk gezag is verleend gezag, begint ds. J.J. ten Brinke. “Dat is de lijn die vanuit het gehele Oude en Nieuwe Testament naar voren komt. De gezagsdrager is dan ook verantwoording schuldig aan God, van Wie hij dit gezag heeft gekregen. Daarom brengen de Joden het vijfde gebod ook in verband met de eerste vier geboden. Ouders zijn als het ware de handen van God. Daar ligt de grondlijn van het gezag. Door de gebrokenheid, als gevolg van de zonde, is het vanuit onszelf onmogelijk daaraan te beantwoorden. Alleen door te leven uit Gods genade in Christus, kun je met vallen en opstaan iets van het gezag uitoefenen zoals God dat bedoeld heeft. Belangrijk daarbij is het ‘elkaar onderdanig zijn’, zoals Paulus in Efeze 5:21 beschrijft. Die tekst staat als een opschrift boven wat er daarna komt, dus ook het gedeelte over de verhouding ouders en kinderen (Efeze 6:1-4). Elkaar onderdanig zijn, dat klinkt tegenstrijdig. Maar het betekent een dienende houding van de vader ten opzichte van zijn kind. Dienen door hun heil te zoeken, met het oog op de eer van God. Een vader is niet ‘een baas’, maar geeft wel leiding.”

Angstige sfeer
Daar haakt hulpverlener Erik-Jan Verbruggen graag op in. “Vader draagt gezag in huis, maar dan als dienaar en leider, niet als dictator. Hij moet beschikbaar zijn en bereid zijn offers te brengen. Als hulpverlener spreek ik veel vaders. In de praktijk zie ik ontsporingen naar twee kanten. Soms gebeurt het dat vaders zich dominant opstellen, zodat een dreigende en angstige sfeer ontstaat. De andere kant is dat vaders afwezig zijn, niet betrokken zijn bij hun gezin. Ze zijn lichamelijk wel aanwezig, maar worden bijvoorbeeld opgeslokt door hun werk, hun ambt of andere bezigheden.” Verbruggen constateert dat er veel van vaders wordt gevraagd. “Er wordt van alle kanten aan hen getrokken. Ze zitten in een web van loyaliteit. Vaders hebben verantwoordelijkheid voor hun gezin en hun werk. Maar ook de familie, de kerk en de school rekenen op hen. Het is dan lastig om een goed evenwicht te vinden met je gezin.”

Bij goed vaderschap hoort onvoorwaardelijke liefde voor het kind

Lekke band plakken
De vraag is wanneer je mag spreken van ‘goed vaderschap’. Verbruggen: “In elk geval is belangrijk dat een vader beschikbaar is. Een vader hoeft niet soft zijn. Soms moet je gewoon optreden, corrigeren, je gezag laten gelden. Je moet ook offers brengen, het mag best wat kosten. Doe ook eens de boodschappen of plak een lekke band. Soms moet er een streep door je eigen wensen of de bezigheden die je zelf had willen doen. Help je kinderen met hun huiswerk en bezoek ouderavonden van de school. Helaas zijn er ook vaders bij wie de vaderrol wat minder uit de verf komt. Gary Chapman noemt in het boek ‘De vijf kenmerken van een gezond gezin’ drie typen van zulke vaders: de afwezige vader, de niet beschikbare vader en de hulpeloze vader.” Verbruggen legt uit wat met die categorieën bedoeld wordt. “Een ‘afwezige vader’ heeft geen contact met zijn kinderen, omdat hij ze niet mág zien of ze niet wíl zien. Zeker na een echtscheiding kan dat voorkomen. Ik kom vaders tegen die hun kinderen soms weken niet zien. Een ‘niet beschikbare vader’ is wel aanwezig in zijn gezin, maar constant bezig met andere dingen. Hij zit bijvoorbeeld achter zijn computer of is continu in de weer met zijn smartphone, is overbezet en maakt weinig tijd vrij om met zijn kinderen bezig te zijn. De ‘hulpeloze vader’ voelt zich machteloos. Hij heeft tijd genoeg, maar hij weet niet hoe hij een band met zijn kinderen moet opbouwen.”

Geweldige erfenis
Een goede vader houdt onvoorwaardelijk van zijn kinderen, zegt Verbruggen. “Dit lijkt een open deur. Maar het is belangrijk dat je elk van je kinderen accepteert in zijn of haar eigenheid. Niet alleen dat kind dat het beste bij je aansluit.” Hij noemt nog iets wezenlijks: “Het beste dat een vader voor zijn kinderen kan doen, is van hun moeder houden. Een goed huwelijk is een geweldige erfenis voor kinderen.” Ds. Ten Brinke onderstreept dat. “Als vader doe je het niet alleen. Laat kinderen merken dat je van hun moeder houdt. Belangrijk is ook om samen naar voren te treden. Ben je het over iets niet eens, bespreek dat dan eerst met je vrouw en ga er daarna pas mee naar je kinderen.”

Job
De Bijbel beschrijft veel voorbeelden van vaders. Het is ds. Ten Brinke opgevallen dat er weinig ‘schoolvoorbeelden’ van goede vaders in de Schrift terug te vinden zijn. “Je ziet dat de zonde overal zijn sporen heeft getrokken. Toch zou ik graag willen wijzen op vader Job. Hij vreesde de Heere en week af van het kwaad. Ik heb daar onlangs ook over gepreekt op vaderdag. Hij bracht brandoffers voor elk van zijn kinderen, want hij hield er rekening mee dat ze mogelijk hadden gezondigd. Hij zocht heilig te leven voor de Heere. Wij kunnen als vaders hieruit leren dat het geestelijk welzijn van onze kinderen voorop moet staan. Heel anders lag het bij Eli. Hij trad niet op tegen zijn zonen. De Heere zegt er Zelf van dat Eli zijn zonen niet eens streng aankeek. Ongetwijfeld zal hij voor hen gebeden hebben. Maar naast gebed is het ook belangrijk dat je kinderen stuurt en grenzen aangeeft. Uiteraard samen met moeder. Helderheid is belangrijk. Dat kom ik in de praktijk tegen. De behoefte aan vrijheid in de maatschappij lijkt groot. Maar als je met jongeren doorpraat dan merk je dat ze best doorhebben dat absolute vrijheid niet dient tot hun eigen geluk.”

Vaders hebben er soms moeite mee hun plaats in het gezin in te nemen, heeft ds. Ten Brinke in het pastoraat gemerkt. “Ze maskeren dit door bijvoorbeeld te zeggen dat hun vrouw ‘de broek aanheeft’. Maar de eerste roeping van de man is aanwezig te zijn in zijn gezin, zijn priestertaak op zich te nemen en zijn gezin voor te gaan in Bijbellezen, bidden en kerkgang. Het kan zijn dat vader en moeder geestelijk niet op één lijn zitten. Of dat de één wel Godvrezend is en de ander niet. Ik zie om me heen dat het juist vaak de moeders zijn die staan voor een opvoeding in de vreze des Heeren en dat de vaders het min of meer laten afweten. Het omgekeerde kom ik minder tegen.”

Pedagogische tik
Hoe moet een vader zich laten gelden als gezagsdrager? Is bijvoorbeeld de pedagogische tik daarvoor een geëigend middel? Verbruggen: “Formeel is het verboden. In de tijd dat Donner minister van Justitie was, is de pedagogische tik verboden. Dit was een reactie op onthutsende cijfers over huiselijk geweld, met tientallen doden per jaar. Zelf sla ik mijn kinderen niet, al ben ik niet per se tegen de pedagogische tik. Er zijn tal van andere manieren om kinderen te corrigeren. Dat kun je bijvoorbeeld doen door ze te begrenzen, ze te onthouden van dingen die ze leuk vinden. Of door een stevig gesprek, ze naar hun kamer te sturen of door te zeggen dat ze een paar dagen niet achter de computer mogen als ze iets hebben gedaan wat niet door de beugel kan. Een pedagogische tik komt vaak voort uit een soort onmacht of emotie en is dus weinig doordacht. Vergeet niet dat de Heere het méést kastijdt door Zijn Woord. Daar mogen wij een voorbeeld aan nemen.” Ook ds. Ten Brinke denkt dat de pedagogische tik vaak een uiting van onmacht is. “Het gevaar is dat het voortkomt uit emotie, als een ouder zelf ook de situatie niet onder controle heeft. En dan is er – zonder een duidelijke leeftijdsgrens te kunnen trekken – wel verschil in leeftijd. Een dochter van twaalf geef je geen klap. Dat werkt kleinerend. Maar een ‘pak voor de broek’ kan bij een jong kind wel heilzaam zijn. Het zit ’m niet zozeer in die pedagogische tik, wel in de wijze waarop een vader zijn kinderen corrigeert. Ook verbaal kun je veel te ver gaan. Je moet een kind in zijn waarde houden en niet kleineren en vernederen. Soms kun je in je emotie te veel zeggen of onterecht een tik uitdelen. Ook in mijn leven zijn er momenten waarvan ik eerlijk moet belijden aan mijn kinderen dat ik fout zat. Maar laten we dat als vaders dan ook durven doen: je fouten eerlijk erkennen naar je kinderen en samen zoeken naar Gods weg.”

Ruimte geven
Vaders kunnen hun gezag ook laten gelden door kinderen – uiteraard in overleg met moeder – de ruimte te geven hun eigen verantwoordelijkheid te nemen, stelt ds. Ten Brinke. “Kinderen de keuze laten, is ook een manier van gezag uitdragen. Natuurlijk hangt het daarbij helemaal af van de leeftijd en van de situatie. Maar Bijbels gezag dwingt niet. Toen ik het boekje Verleende volmacht (zie kader) aan het schrijven was, trof het mij dat de Heere Jezus ook mensen voor keuzes stelde. Denk aan de rijke jongeling.” Verder is van wezenlijk belang dat kinderen hun ouders kunnen vertrouwen, zegt ds. Ten Brinke. “Zoals psalm 22 spreekt over het leren vertrouwen aan de borst van moeder. Belangrijk is dat ons vaderschap een afspiegeling is van God als Vader. Wanneer dat door genade functioneert, mag kinderlijk vertrouwen ook via vader en moeder geoefend worden. De Heilige Geest wil het gebruiken om ook de Heere te leren vertrouwen.”

Gods vaderhart
Helaas is er op dit gebied door de zonde zo veel gebrokenheid. Denk aan kinderen die een totaal verwrongen vaderbeeld hebben, bijvoorbeeld door seksueel misbruik, dat helaas ook in onze gezindte geregeld voorkomt. Ik zou in het bijzonder die mensen willen oproepen zich te richten op de Heere Jezus, Die het beeld van God genoemd wordt. In Hem licht Gods vaderhart op. Het zien op Christus, en in Hem op Gods vaderhart, zal het beste geneesmiddel zijn voor de schrijnende wonden die iemand in zijn of haar jeugd heeft opgelopen.”

Auteur: C.M. de Leeuw