Vrienden gezocht!

Een meisje dat nooit een speelafspraakje heeft een jongen die niet wordt uitgenodigd voor feestjes een tiener die altijd alleen is tijdens de pauzes op school … Als je erover nadenkt, krimpt je hart ineen. Helaas is eenzaamheid onder kinderen en tieners een realiteit. Hoe help je hen?

Wat bedoelen we met eenzaamheid? Deskundigen zijn het erover eens dat ‘je niet verbonden voelen met anderen’ de kern van eenzaamheid is. Soms komt dat omdat je weinig contacten hebt, maar dat hoeft niet altijd. Het gaat er bij eenzaamheid om dat je een hechte, emotionele band met mensen mist. Dan kun je dus best dagelijks je klasgenoten op school ontmoeten, je broers en zussen thuis tegen het lijf lopen, of elke zondag in een overvolle kerk zitten – je voelt je toch alleen.

In Nederland zijn er best veel mensen eenzaam. Elke drie jaar wordt er onderzoek naar gedaan en uit de laatste cijfers (2016) blijkt dat maar liefst 33 procent van de Nederlanders zich “matig eenzaam” en 10 procent zich “sterk eenzaam” voelt. Opvallend is dat de onderzoekers alleen kijken naar eenzaamheid bij mensen vanaf 19 jaar. Eenzaamheidsdeskundige Jeannette Rijks – auteur van verschillende publicaties over eenzaamheid – schrijft op de website van het Eenzaamheid Informatie Centrum (eenzaamheid.info) dat dit komt doordat velen nog steeds denken dat eenzaamheid hoort bij ouder worden. Niets is minder waar. Volgens Jeannette, en ook anderen, komt eenzaamheid wel degelijk bij kinderen en tieners voor. Er is echter maar mondjesmaat onderzoek naar gedaan. Uit een Vlaams onderzoek blijkt dat 3 tot 10 procent van de jongeren tussen de 15 en 20 jaar chronisch eenzaam is. Hoe het precies zit in Nederland en bij jongere kinderen, is niet duidelijk.

Anders zijn
Er zijn echter volop signalen dat kinderen en jongeren zich eenzaam kunnen voelen. Deze zomer nog kwam er na een tweet van een jonge meid (“Waar vind ik ’n sociaal leven?”) een stroom van reacties los. Veel jongeren herkenden zich in de noodkreet. Tevens zijn er populaire initiatieven, zoals Join Us (join-us.nu) en Stichting Vriendschapswens (devriendencoach.nl), om kinderen en tieners te helpen vriendschappen op te bouwen.

Ook bij Chris is bekend dat kinderen eenzaam kunnen zijn. Via een (anonieme) telefoonlijn of chat voeren medewerkers dagelijks gesprekken met kinderen zo’n zesduizend per jaar. Teamleider Alise Vleesenbeek vertelt: “De kinderen met wie wij contact hebben, kunnen soms met hun problemen bij niemand terecht. Of ze willen gewoon even kletsen of chatten, omdat ze niet weten waar ze anders heen moeten.”

‘Eenzaamheid maakt je niet alleen ongelukkig. Eenzaamheid maakt ongezond’

De oorzaken van eenzaamheid zijn divers. Soms ontstaat de situatie doordat een kind ‘anders’ is. Stichting Vriendschapswens is bijvoorbeeld ontstaan nadat de initiatiefneemster, een pedagoge, zag dat veel kinderen met ADHD of autisme zich alleen voelen. Andere keren ontstaat eenzaamheid door een ingrijpende gebeurtenis: een verhuizing of een jarenlange verkering die uitgaat. Het is voor sommige kinderen dan lastig om nieuwe vrienden te maken. Dat geldt zeker voor tieners, weet Alise: “De puberteit maakt onzeker. Veel tieners zoeken hun zekerheid dan bij de groep en conformeren zich daaraan. Ze gaan bijvoorbeeld de schoenen dragen die iedereen draagt. Niet iedereen kan of mag dat van zijn ouders.”

Lichamelijke pijn
De gevolgen van eenzaamheid zijn niet mis. Jeannette Rijks beschrijft op eenzaamheid.info hoe intens dat gevoel is: “Door neuropsychologisch onderzoek van de laatste twintig jaar weten we inmiddels dat het gevoel van eenzaamheid een directe fysieke ervaring is. Van een persoon die eenzaamheid ervaart, is hetzelfde hersengebied actief als van iemand die lichamelijke pijn voelt.” De stress die ontstaat, kan bij kinderen bijvoorbeeld zorgen voor slaapproblemen, maar het kan nog veel verder gaan. Alise: “Kinderen kunnen gaan denken: ik doe er niet toe. In het ergste geval is zelfdoding het gevolg.” Ook Jeannette wijst op ernstige risico’s: “Eenzaamheid maakt je niet alleen ongelukkig. Eenzaamheid maakt ongezond. (…) Eenzaamheid doet namelijk rare dingen met je brein. Wacht je te lang, dan loop je grote risico’s. Je verandert als persoon. Het wordt steeds lastiger er zelf, zonder hulp, wat aan te doen.”

Praten lucht op
Het taboe dat volgens Alise op eenzaamheid rust, helpt niet mee: “Sociaal en intelligent zijn dat is de norm in de maatschappij en op sociale media. We moeten dat taboe doorbreken. Je mág je alleen en rot voelen, en het is goed om ervoor uit te komen, want dat is de eerste stap richting een oplossing. Praten lucht op, dat is zó belangrijk.”

‘Je mág je alleen en rot voelen, en het is goed om ervoor uit te komen, want dat is de eerste stap richting een oplossing’

Wat kun je als ouder doen om je kind te helpen als het eenzaam is? De basis is dat je zoon of dochter een positief zelfbeeld ontwikkelt. Alise: “Als kinderen eigenwaarde hebben, zijn ze minder afhankelijk van hun leeftijdgenoten. Gek genoeg word je daar juist aantrekkelijker van. Ik zeg altijd tegen ouders: zet de vijf talen van de liefde in. Onderzoek wat jouw kind nodig heeft. De een wil graag jouw aandacht. De ander leeft op van een cadeautje.” Ook kun je jouw kind helpen zijn sociale vaardigheden te verbeteren. Kinderen leren veel door naar jou te kijken. Soms is het wijs om bepaalde situaties van tevoren te oefenen en te verduidelijken welk gedrag er verwacht wordt. “Vraag bijvoorbeeld: stel dat je in een groep bent en niemand zegt wat tegen je, wat doe je dan? Af en toe zit het ’m alleen maar in de houding. Kijk blij! Groet mensen, ga ergens bij zitten, geef mensen een hand.” Het is bovendien verstandig om met tieners te praten over de invloed van sociale media. “Een hele avond appen met vriendinnen geeft minder voldoening dan met hen kletsen op de bank. Onderzoek wijst uit dat je hersenen daar anders op reageren. Maak tieners daarvan bewust. Stimuleer en faciliteer het echte contact.”

‘Als we allemaal aandacht geven aan het kind van een ander, dan is een stuk van het probleem echt opgelost’

Veilige haven
Alise vindt daarnaast dat kerken veel kunnen betekenen. “Het zou zo mooi zijn als kerken een veilige haven zijn, waar kinderen met hun behoefte aan contact terecht kunnen. Juist in de kerk zou het zo moeten zijn dat je mag zijn wie je bent.” Aandacht voor élk kind is realiseerbaar, denkt Alise. “Er is geen blauwdruk voor hoe je dit organiseert, want elke gemeente is anders. Als we echter allemaal aandacht geven aan het kind van een ander, dan is een stuk van het probleem echt opgelost.”

Tekst: Elleke van den Burg-Poortvliet

Eenzame feestdagen als tiener?
Op de website van Chris vind je een blog voor tieners die zich eenzaam voelen. “Eenzaamheid is niet raar en veel jongeren voelen zich weleens eenzaam. Wel kan het een probleem worden als je het heel sterk en langdurig blijft voelen. Wat zou je dan kunnen doen?” Tieners krijgen concrete tips. Zie: jongeren.chris.nl/2017/12/13/eenzame-feestdagen-als-tiener.