Opkomen voor jezelf of zorgen voor de ander?

Het gebeurt gewoon in de gang van de school van mijn kinderen: het ene jongetje helpt het andere met het strikken van zijn veters. De ene moeder zal denken: Wat lief van die jongen, hij helpt een ander. Een andere moeder vraagt zich af of de jongen wel goed voor zichzelf op kan komen. Je hoeft toch niet altijd een ander te helpen? Wat is de beste en dus ook Bijbelse weg in dit dilemma?

Op de school van mijn zoontje is de boodschap om voor jezelf op te komen zeker niet de hoofdboodschap. De school heeft als onderdeel van haar missie “zorgen voor elkaar”. Het mooie is dat de leerkrachten dat ook echt handen en voeten geven. Soms komen onze kinderen thuis en vertellen ze bijvoorbeeld dat ze geleerd hebben wat je moet doen als een ander kind verdriet heeft.

Ook mooi is dat de school de ouders erbij betrekt. Dat is heel belangrijk. Sociale vorming is in de eerste plaats een missie van de ouders. Een gevaar is op dit moment dat allerlei opvoedingstaken aan de scholen worden toebedeeld, terwijl die in eerste instantie bij de ouders liggen. Ik adviseer daarom scholen altijd om met ouders te delen welke dingen ze leren op sociaal gebied. Scholen hebben tegenwoordig vaak waardevolle en praktische lessen hierover. De sociale vorming van onze kinderen krijgt een prachtige impuls als ouders weten welk onderwerp er op een bepaald moment aan de orde is. Ze kunnen daar dan thuis bij aansluiten.

Algemene boodschap
Van allerlei kanten hoor ik een andere boodschap dan zorgen voor elkaar. De algemene boodschap lijkt tegenwoordig te zijn dat je voor jezelf moet opkomen. In je beroep schijn je vooral jezelf te moeten ontplooien en altijd steeds weer te moeten zoeken naar wat je nog beter kunt. Je moet bovendien vooral de dingen doen waarin je zelf plezier hebt. Nu zijn er natuurlijk kinderen en jongeren met een negatief zelfbeeld of angst om contact te maken of zich te uiten. Het is goed om hen positiever over zichzelf te laten denken en weerbaarder te maken. Ik krijg echter de indruk dat opkomen voor jezelf een algemene boodschap voor iedereen wordt.

Is opkomen voor jezelf wel een belangrijke vaardigheid die kinderen moeten leren? In een wetenschappelijk artikel over sociale vaardigheden bij kinderen dat ik pas las, kwam ik hem niet tegen. Wel wordt de vaardigheid “ruimte geven aan de ander” genoemd, tegenover steeds zelf de baas willen zijn. Of de vaardigheid “dingen kunnen delen”, tegenover alles voor jezelf willen houden.

Een kind dat steeds de baas speelt, is misschien wel populair maar heeft minder kans om aardig gevonden te worden en echte vrienden te krijgen. Een kind dat steeds alles voor zichzelf wil hebben, krijgt vroeg of laat te maken met negatieve reacties en afwijzing. Als opkomen voor jezelf geen belangrijke sociale vaardigheid is, moeten we daar ook niet te veel de nadruk op leggen.

Liefhebben als jezelf
We kunnen ons ook afvragen of opkomen voor jezelf een Bijbelse gedachte is. Sommigen vinden van wel. Ze koppelen dat bijvoorbeeld aan de tekst dat je je naaste moet liefhebben als jezelf (Markus 12:33). Hoe je deze tekst ook wendt of keert, er staat niet de opdracht om voor jezelf op te komen. Het gebod is juist om de ander lief te hebben. Dit heeft ongetwijfeld gevolgen voor de sociale vorming van kinderen, dus wat u als opvoeder aan uw kind leert.

Het zondige hart van kinderen kunnen wij niet veranderen. We hebben echter wel de opdracht om hen te leren goed om te gaan met andere kinderen en met vrienden. Een prachtig voorbeeld daarvan zijn de vier mannen uit Markus 2, die een verlamde tot Jezus brachten.

Is het op geen enkele manier goed om voor jezelf op te komen? Mag je kind niets zeggen als een ander kind iets doet wat hij niet leuk vindt? Moet een kind over zich heen laten lopen als andere kinderen hem pesten?

Iedereen voelt wel aan dat hierbij wel gesproken kan worden over voor jezelf opkomen. We hebben het dan over grensoverschrijdend gedrag van anderen. Als een ander kind een grens overschrijdt naar jou of naar een ander, mag en moet je reageren.

Een mooi voorbeeld is de regel die onze kinderen op school leren als een ander kind iets doet wat je niet leuk vindt. Ze leren dan om “Stop, hou op” te zeggen. Als een kind dat niet doet, zou het een ander kind juist bevestigen in verkeerd gedrag. We lezen in de Bijbel ook dat Paulus opkomt voor zijn rechten als Romein, wanneer hij geslagen wordt. Laten wij echter waken voor sociale vorming die te veel beïnvloed wordt door de tijdgeest.

Laten wij de sociale vorming ook niet losmaken van de Bijbelse gewetensvorming rond de Tien Geboden. Wie wil weten hoe dat kan, leze de gesprekken van de vader met zijn zoon in het Spreukenboek.

Tekst: Albert de Vries