Seksuele opvoeding per leeftijd

Jouw kind ontwikkelt zich volop, óók op seksueel gebied. Wat speelt er in de verschillende leeftijdsfasen? Hoe geef je jouw kind een gezond en bijbels beeld van seks mee? Ontwikkelingspsychologe Imke Wijnhorst van stichting Gezinsfundament geeft ons tips en informatie.

Baby’s
Het klinkt gek, maar jouw seksuele opvoeding begint al wanneer je zoon of dochter nog maar een baby is. ‘Door je kind te knuffelen, te verzorgen en liefde te geven, leg je de basis voor intimiteit’, vertelt Imke. ‘Hierdoor kan het later vertrouwdheid en veiligheid voelen.’

Peuters
Peuters ontdekken de wereld. Ze weten onder andere dat er verschil is tussen jongens en meisjes, en leren woorden als piemel, plasser en vagina. Het is belangrijk hier ontspannen over te praten, meent Imke. ‘Als je ontwijkend reageert, kan je kind denken dat geslachtsdelen raar of vies zijn.’ Soms raken peuters hun geslachtsdelen aan, maar daar hoef je niet van te schrikken. Dat hoort bij deze fase en bovendien: ‘Ze hebben er geen erotische gevoelens bij.’ Peuters willen ook weleens weten hoe baby’s worden geboren. ‘Reageer ook dan ontspannen, dan weet je kind dat het bij jou terecht kan met vragen. En leg het laagdrempelig uit. Je kunt woorden als “speciaal knuffelen” of “vrijen” gebruiken, maar heel expliciet hoef je nog niet te zijn. Peuters nemen daar vaak genoegen mee.’

Kleuters
Kleuters verkennen hun lichaam nog verder, en soms ook dat van elkaar. Dat zie je bijvoorbeeld als ze ‘doktertje’ of ‘vadertje en moedertje’ spelen. Ook dit hoort erbij en hoeft niet erg te zijn. Imke: ‘Het is niet per se verkeerd als een vierjarig meisje bij haar vijfjarige neefje in de wc wil kijken. Wel is het belangrijk dat je in de gaten houdt dat kinderen niet elkaars grenzen overgaan of elkaar pijn doen.’ Je mag grenzen stellen, vindt Imke, bijvoorbeeld als een kleuter in het openbaar aan zijn geslachtsdelen friemelt. ‘Dan zeg je bijvoorbeeld: dat doe je alleen in de badkamer of in je slaapkamer.’

Van 6 tot 9 jaar
Kinderen tonen in deze fase meestal minder interesse in seksuele issues. Er is soms schaamte, ze hebben vaak meer behoefte aan privacy, en het is niet meer vanzelfsprekend dat jongens en meisjes samen spelen. Toch is het belangrijk om het gesprek gaande te houden. ‘Het is bijvoorbeeld belangrijk je kind te leren dat niemand zomaar aan zijn lichaam mag komen’, vertelt Imke. ‘Het is daarnaast goed om je kind voor te bereiden op de lichamelijke veranderingen die gaan komen: meisjes worden ongesteld, jongens krijgen hun eerste zaadlozing en er komt haargroei.’

Van 10 tot 12 jaar
Bij meisjes begint de puberteit gemiddeld op 10,5-jarige leeftijd, bij jongens op 11,5. ‘Dan kunnen de zogeheten secundaire geslachtskenmerken ontstaan’, legt Imke uit. ‘Hormonen gaan ook een rol spelen, de eerste erotische gevoelens kunnen ontstaan. Dit geeft soms spanning en onzekerheid.’ Ook al reageren sommige kinderen lacherig, het is volgens Imke cruciaal om het over seks te hebben. Zeker als je bedenkt dat veel kinderen rond hun elfde jaar voor het eerst worden geconfronteerd met pornografie op het internet. Je kunt daarbij steeds explicieter zijn. ‘Leg uit wat de verschillen tussen man en vrouw zijn. Jongens worden opgewonden van wat ze zien en staan meteen in vuur en vlam. Meisjes reageren op genegenheid en aanraking, en hebben meer tijd nodig om op te warmen. Benoem daarnaast dat seks een mooi geschenk van God is, bedoeld om binnen het huwelijk met je levenspartner van te genieten.’

Van 13 tot 15 jaar
In deze fase ontwikkelt het lichaam zich verder en raken tieners geslachtsrijp. Ze willen meer weten en gaan vaak zelf op zoek naar informatie. Ook kunnen de contacten met het andere geslacht intiemer worden en wordt er geflirt, onder andere via WhatsApp. Op deze leeftijd is het onder meer goed om je kind te stimuleren zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen in hoe het omgaat met erotische gevoelens. ‘Help daarbij: Vertel als vader bijvoorbeeld aan je zoon hoe je er zelf mee omging vroeger. Of adviseer om te gaan sporten, ter afleiding en om de seksuele energie om te buigen.’

Meer weten over Imke? Kijk op gezinsfundament.nl.

Ingrijpen of niet?
Een peuter die in zijn blootje naar de buren rent. Een kleuter die doktertje speelt en het lichaam van een vriendinnetje onderzoekt. Twee vrienden die elkaar appen over hun eerste zaadlozing. Hoort het erbij of gaat het te ver? Met behulp van zes vragen (1) kun je inschatten of je wel of niet moet ingrijpen:

• Stel dat je kind met een ander kind doktertje speelt: willen ze dat allebei? Anders gezegd: is er wederzijdse toestemming?
• Is dat wat gebeurt vrijwillig, of is er sprake van beloning, verleiding of druk van iemand anders?
• Het is logisch als kleuters met elkaar een spelletje doen, maar niet als een tiener met een peuter speelt.
  Vraag je dus af: is er een gelijkwaardige relatie?
• Past dat wat je kind doet, bij zijn leeftijd, bij de ontwikkelingsfase waarin het zit?
• Past het gedrag van je kind in de context waarin het zich bevindt?
• Is er zelfrespect bij je kind? Doet het zichzelf geen (psychische) schade aan?

Praten over seks
Ongedwongen met je kind over seks praten? Ontwikkelingspsychologe Imke geeft tips:

• Haak in op situaties. Als een tante zwanger is of jullie kijken een televisieprogramma waarin het over seks gaat, heb je een mooie aanleiding.
• Geef je kind een (christelijk) boekje er zijn er talloze, voor alle leeftijden.
• In gesprek met je tiener? Word niet al te persoonlijk, daar houden de meeste pubers niet van.
• Stimuleer je kind naar christelijke jeugdactiviteiten te gaan. Ook daar worden vaak seksuele issues besproken.
• Oordeel nooit, bijvoorbeeld als jullie het over homoseksualiteit hebben. Je kind zal jou dan sneller opzoeken, wanneer het hierover wil praten.
• Last but not least: bid voor een opening voor een gesprek.

Boekentips voor kinderen

• Papa, mama + ik. Waar komen de kinderen vandaan? (Malcolm & Meryl Doney)
• Saar en Jop praten over seksualiteit en Saar en Jop. Over identiteit, intimiteit en vriendschap (Arjet Borger)
• Alleen voor jongens en Alleen voor meisjes. Over wat er gebeurt als je ouder wordt, enzo (Judith Janssen-van den Barg)
• Kijk, dat ben ik! Voor jongens en meisjes van 10 tot 13 jaar (A. Teerds-Gertenbach)
• Jongens met lef … Gods uitdaging voor jou! (Jordy Kroon)
• Schitterende meiden … Gods uitdaging voor jou! (Ruth Tanghe)
• ‘Het’ boekje. Seksualiteit zoals het bedoeld is (Schreeuw om leven), te downloaden op schreeuwomleven.nl.