‘Vrienden zijn van levensbelang voor tieners’

Op een dag is het zover. Je krijgt een appje van je 12-jarige zoon, hij gaat sinds kort naar de brugklas. “Mam, ik ben even bij die-en-die. Hoe laat eten we?” Je hebt nooit gehoord van die-en-die. Je kent zijn ouders niet en weet niet waar die-en-die woont. Je zoon heeft zijn lieve speelkameraadjes ingeruild voor echte vrienden. Zij gaan een enorm belangrijke plek in zijn leven innemen. Dat is even slikken...

Jente vroeg advies aan Lydia Laninga-Wijnen. Zij studeerde orthopedagogiek en doet tegenwoordig onderzoek naar vriendschap, aan Universiteit Utrecht. Ook heeft ze samen met haar man een gezinshuis voor kinderen die door omstandigheden niet thuis kunnen wonen. Lydia ondervroeg, met haar team, ruim drieduizend tieners over vriendschap. Ze kwam tot verrassende conclusies, die ze graag met Jente deelt.

Hoe belangrijk is vriendschap voor tieners?

“Tijdens de puberteit groeit het sociale brein sterk. Daardoor raakt een tiener meer gericht op vrienden, zij worden van grotere betekenis. Met je familie heb je een geschiedenis. Er zijn misschien vooroordelen, verwachtingen en belangen. Een vriend heb je vrijwillig gekozen, omdat jij je vertrouwd voelt met die persoon. Met je vrienden maak je dezelfde dingen mee, en je krijgt onbevooroordeeld advies. Daarom denkt een tiener dat een vriend hem beter begrijpt dan z’n moeder.”

Dat is natuurlijk fijn voor je zoon of dochter, maar als ouders heb je het gevoel dat je rol is uitgespeeld. Je hoopt dat je kroost voorbeeldige vrienden kiest. Vrienden die niet roken of drinken en met wie ze fijn naar de EO-Jongerendag gaan. Die hoop vervliegt vaak al snel. Je zoon komt een keer aangeschoten thuis na een feestje en dochterlief scheurt ’s avonds laat op de scooter van haar ‘bestie’ naar de stad. “Je moet je goed realiseren dat een tiener op zoek is naar een eigen identiteit, los van zijn ouders”, zegt Lydia. “Welke vrienden je kind kiest, hangt sterk af van hoe die identiteit tot dan toe ontwikkeld is. Jongeren kiezen meestal vrienden die op hen lijken, bijvoorbeeld qua gedrag of omdat ze interesses delen.” ‘

Het hangt van de klas af wat voor vrienden je kind uitkiest en welke invloed die vrienden hebben’

Toch gebeurt het dat ‘goede’ tieners ‘foute’ vrienden krijgen. Komt dat door groepsdruk?

“Volgens jongeren zelf valt het wel mee. Vrienden halen hen niet actief over om te roken of te drinken. Tieners voelen vooral een ínnerlijke druk om deel uit te maken van de groep en zich te voegen naar de normen van die groep. Mijn onderzoek laat zien dat gedrag dat iemand populair kan maken, belangrijk wordt voor veel tieners. Ik ontdekte dat klassen onderling erg verschillen in hoeverre negatief gedrag – zoals pesten, of brutaal zijn naar de leerkracht – als cool gezien wordt. Dit heeft belangrijke consequenties voor vriendschappen: in klassen waar negatief gedrag beloond wordt met populariteit, kiezen jongeren hun vrienden hierop uit en nemen ze dit negatieve gedrag over. Dit gebeurt niet in klassen waar negatief gedrag not done is. Het hangt dus van de klas af wat voor vrienden je kind uitkiest en welke invloed die vrienden hebben. Ander onderzoek heeft laten zien dat kenmerken van jongeren zélf ook een rol spelen in hoeverre ze vatbaar zijn voor groepsgedrag. Kinderen die impulsiever zijn of minder zelfbeheersing hebben, nemen groepsgedrag soms eerder over. Het is belangrijk dat ouders hun kind van jongs af aan positief bekrachtigen en vertrouwen geven. De meeste kinderen ontwikkelen daardoor zelfvertrouwen en kiezen eerder uit zichzelf goede vrienden uit.”

‘Kinderen met te beschermende of wantrouwende ouders raken juist eerder bevriend met de jongeren voor wie hun ouders hen juist willen behoeden’

Betekent dit alles dat je als ouder buitenspel staat?

“Zeker niet! Uit onderzoek blijkt dat jongeren kwalitatief betere vriendschappen ervaren als ze een fijne, warme relatie hebben met hun ouders. Als ouder heb je dus een voorbeeldfunctie. Daarnaast blijkt dat kinderen met te beschermende of wantrouwende ouders juist eerder bevriend raken met de jongeren voor wie hun ouders hen juist willen behoeden. Goede communicatie is de beste manier om je tiener te beschermen tegen ‘foute’ vrienden. Het is belangrijk dat je geïnteresseerd blijft en de vrienden van je kind vooral niet veroordeelt. Probeer in gesprek te gaan, wanneer je ziet dat je kind een vriend uitkiest die echt totaal verschillend is. ‘Wat zie je in hem of haar? Wat doen jullie samen?’ Stimuleer de vriendschappen die wel positief zijn. Je kunt best gezonde regels opstellen, bijvoorbeeld dat je zoon altijd even doorgeeft waar en met wie hij ’s avonds uithangt. Daarbij moet je ook weer niet té controlerend zijn. Om dáár de balans in te vinden, dat is de kunst.”

Het lijkt soms of tieners de hele dag appen met hun vrienden, klopt dat?

“In groep 8 heeft zo’n 15 procent van de jongeren de hele dag online contact met anderen. Bij middelbare scholieren is dit percentage verdubbeld, vooral bij meisjes. WhatsApp hoeft het echte contact niet in de weg te staan. Deze manier van communiceren kan zelfs zorgen voor versterking van sociale contacten, omdat je beter op de hoogte bent van elkaars wel en wee. De vrienden met wie jongeren online contact hebben, zien ze doorgaans ook in real life. Als ze echter te obsessief met social media bezig zijn, gaat dat ten koste van de tijd die ze in het echt met elkaar doorbrengen. Dat kan weer gevoelens van eenzaamheid oproepen.”

‘In de oertijd waren sociale contacten nodig om in leven te blijven, en dat geldt nog steeds: mensen met vrienden leven langer en zijn minder vaak ziek’

Wat doe je als jouw tiener moeite heeft met vrienden maken?

“Een vriend is een sociale buffer die je helpt om problemen op te lossen. Als je wordt gepest op school, is het beschermend om een vriend te hebben. Veel tieners ontwikkelen gelukkig fijne vriendschappen en zijn er voor elkaar als dat nodig is. Toch voelt ongeveer 40 procent van de jongeren zich weleens eenzaam. Als jouw tiener het lastig vindt om vrienden te maken, kun je samen zoeken naar manieren om vrienden te vinden die op hem lijken, bijvoorbeeld via sport of muziek. In de oertijd waren sociale contacten nodig om in leven te blijven, en dat geldt nog steeds: mensen met vrienden leven langer en zijn minder vaak ziek. Vrienden zijn daarmee in zekere zin van levensbelang!”

Tekst: Jacomine Oosterhoff

Anders vasthouden
“In onze stad zijn geen christelijke scholen en ook niet veel christelijke jongeren. Ik kan mijn kinderen moeilijk verbieden om vriendschappen op te bouwen buiten de kerk. Onze oudste zoon had vrienden die veel naar festivals gingen. Hij vond dat superleuk en ging ook mee. Ik heb het nooit verboden, maar we hebben er wel veel over gepraat. ‘Het zijn jouw keuzes, jij moet kunnen verantwoorden op welke manier jij Jezus volgt.’ Onze kinderen weten wat onze verlangens voor hen zijn, dat hoeven we ze niet steeds in te wrijven. Ze moeten ook zelf hun weg daarin vinden. Nu ze gaan studeren, komen ze in een wereld zonder God. Ik gun hen vrienden die ze vertrouwen en met wie ze in discussie kunnen gaan. Daarom wil ik graag dat ze naar een christelijke studentenvereniging gaan, maar ook dat kan ik niet afdwingen. Waar het om gaat, is dat je veel bidt en de relatie met je kinderen open houdt. ‘Je hoeft niet los te laten, je moet op een andere manier vasthouden’, las ik laatst ergens.”

Margreet uit Haarlem, moeder van vier tieners

Zorgen voor voorwaarden
“Onze oudste zoon is heel evenwichtig en niet gemakkelijk omver te krijgen. Hij gaat zich niet beter voelen door mee te doen met stoere vrienden. Hij heeft ook een vaste, stabiele vriendengroep. Maar onze jongste was nogal onzeker en zocht op de basisschool aansluiting bij de stoere jongens van de klas. Op een dag kwam hij onrustig thuis en na wat doorvragen bleek dat ze met occulte dingen bezig waren geweest. We hebben met hem gebeden en samen besloten dat hij niet meer met die jongens om zou gaan. We hebben bewust voor een christelijke middelbare school gekozen. Wij kunnen natuurlijk geen vriendschappen met christenen arrangeren, maar we kunnen de kans erop wel vergroten. Wij vinden het belangrijk dat onze kinderen de jaren waarin ze nadenken over wie ze zijn, in een christelijke omgeving doorbrengen, en dat ze daar ook vrienden maken. In de kerk hebben ze niet veel aansluiting, maar ze gaan wel met schoolvrienden mee naar andere kerkdiensten. We merken dat hun geloofsbeleving meer in hun vriendenkring plaatsvindt dan thuis.”

Miranda en Pieter uit Rhenen, ouders van drie tieners