Als opvoeders met elkaar in gesprek over AI

“AI is de antichrist!” “Nee joh, ik gebruik AI juist voor Bijbelstudie!”
“ChatGPT kan kinderen helpen met leren.” “Absoluut niet, ze worden er juist lui van!”
“AI maakt het milieu kapot.” “Natuurlijk niet, AI helpt juist verspilling voorkomen.”
“AI gaat de mens vervangen.” “AI redt juist levens in de zorg.”
“AI is intrinsiek dom.” “AI overtreft binnenkort de menselijke intelligentie.”

Wat lopen de meningen toch uiteen als het over AI gaat! Wat moet je daar nu mee, als christelijke opvoeder? Je hebt immers een mening nodig om richting te kunnen geven aan je gezin. Het kan best lastig zijn om je koers hierin te bepalen. Met de volgende drie stappen kun je, als echtpaar (of als school of kerk), tot een evenwichtige mening komen en tegelijk je kinderen leren hoe ze met AI kunnen omgaan.

Stap 1: wees precies
Voor we duiken in al die meningen over AI, helpt het om scherp te hebben waar we het precies over hebben. AI is een containerbegrip: van een simpele spellingchecker tot een app die porno maakt, van ChatGPT tot een zelfrijdende auto, dat is allemaal AI.

Dat werkt natuurlijk niet: zulke verschillende dingen over één kam scheren maakt gesprekken onduidelijk. Het is alsof je over voedsel praat, terwijl de één aan een hamburger denkt en de ander aan een salade. De eerste noemt ‘voedsel’ dan vet en snel, de tweede gezond maar niet altijd voedzaam, en allebei hebben ze gelijk, binnen hun eigen definitie.

We moeten het gesprek dus precíes voeren. In dit artikel bedoel ik met AI vooral generatieve AI: technologie die zelf iets maakt, zoals tekst, beeld of geluid, in plaats van alleen te begrijpen of te corrigeren, zoals de spellingchecker. In de praktijk gaat het dan meestal over ChatGPT of alternatieven als Copilot, Claude, Gemini, Grok en Mistral, en daarom is dat hier ook het uitgangspunt.

Dezelfde onduidelijkheid kan spelen met 'AI gebruiken'. Wat bedoelen we daar (on)bewust mee? Gaat het over het letterlijk kopiëren van wat AI maakt, of over het samenwerken met AI? Wie bij ‘AI gebruiken’ denkt aan kopiëren, vindt het logisch dat je er dom van wordt. Wie AI inzet om te leren of te brainstormen, ziet het juist als een slimme hulp. In dit artikel bedoel ik met name het laatste.

Helder (blijven) hebben waar we het over hebben, is dus stap één.

Stap 2: maak onderscheid
Daarna helpt het om je gedachten over AI te verdelen over drie ‘ringen’, van heel dichtbij naar de grootte van de hele wereld. Binnen die ringen kun je namelijk anders aankijken tegen AI. Ik onderscheid er drie:

1. De kleinste ring van je eigen gebruik van generatieve AI
2. De middelste ring van AI-gebruik door kinderen in je gezin of gemeenschap
3. De grootste ring van de maatschappelijke impact van AI

Bedenk en bespreek hoe je per ring aankijkt tegen AI. Mijn persoonlijke afwegingen binnen deze ringen ziet er zo uit:

Kleinste ring: eigen gebruik
Voor mijn persoonlijke gebruik van generatieve AI zie ik vooral kansen. Ik kan mijn werk beter doen, dieper reflecteren, dingen tot op de bodem uitzoeken en creatieve ideeën vormgeven. Ik weeg af welke tools ik gebruik en welke niet. Ik weet hoe ik moet prompten (mijn opdracht moet verwoorden) en hoe vooral niet; een slechte prompt leidt immers tot een slechte uitkomst. Voor mijn privacy en kwaliteit kies ik bewust voor betaalde accounts met gepersonaliseerde instellingen, ik ken globaal de manier waarop generatieve AI werkt, check meestal de output, en weet wat er maatschappelijk speelt. Natuurlijk zijn er ook risico’s, bijvoorbeeld dat AI mij, als ik niet zorgvuldig prompt, te veel naar de mond spreekt, of dat ik er op sommige momenten vluchtig of afhankelijk van word.
In deze ring overheersen voor mij de kansen.

Middelste ring: kinderen
In de cirkel daarna, die van mijn kinderen, ben ik voorzichtiger. Ik zie zeker mogelijkheden: AI is bij goed gebruik een prachtige hulpbron bij leren en ontwikkelen. Kinderen met dyslexie kunnen teksten laten voorlezen of laten herschrijven in eenvoudiger taal. Voor kinderen met taalontwikkelingsstoornissen (TOS) of een tweedetaalachtergrond kan AI helpen om woorden beter te begrijpen, uitspraakoefeningen te doen of om interactie te oefenen. Met vibecoden (apps bouwen zonder te coderen), maak je heel eenvoudig nuttige apps, precies afgestemd op de leerbehoefte van je kind(eren), zoals een app om je catechismusvragen te leren. Kortom, het verlaagt drempels, geeft zelfvertrouwen en maakt leren toegankelijker.

Maar er zijn ook gevaren, vooral als kinderen en jongeren zonder begeleiding met AI omgaan. Zeker tieners gebruiken het niet alleen uit nut, maar ook voor de fun. Ze experimenteren met apps die voor hen misschien onschuldig lijken maar schadelijk zijn, bijvoorbeeld programma’s waarmee je mensen digitaal kunt aan- of uitkleden. Soms delen ze te persoonlijke informatie. AI is in staat denk- en schrijfwerk over te nemen, en als je alleen teksten kopieert zonder er zelf kritisch naar te kijken, dan is het aannemelijk dat dat invloed heeft op je brein. Nepbeelden en levensechte video’s kunnen tot verwarring leiden, zeker bij jonge kinderen waar fantasie en werkelijkheid nog door elkaar lopen.

Bovendien geeft AI van nature altijd bevestiging als je een vraag stelt (‘wat goed dat je hierover nadenkt!’), wat bij veelvuldig gebruik een vertekend zelfbeeld voedt, en tot een verschuiving kan leiden waar jongeren hun raad zoeken. De toon van AI is niet neutraal: de antwoorden zijn, zonder goede prompting, liberaal van kleur en dragen vooroordelen mee, gevormd door de data waarmee het systeem is getraind. Zowel ChatGPT als Claude, Grok en Gemini bleken op basis van de stemwijzer links te kiezen; de antwoorden die je kind krijgt bij prompts zonder context, zijn dus gekleurd door deze ideologische voorkeur.

Tot slot is er het risico van afhankelijkheid of verslaving; de techbedrijven achter AI kennen de socialmediaprincipes als geen ander en stellen zich expliciet als doel om iedereen een AI-vriend te geven.
Veel van deze risico’s moeten onderkend worden om er goed op te begeleiden, maar: bij een goede begeleiding zijn die risico’s te beperken. Ik zou het willen vergelijken met leren fietsen. Zonder begeleiding kan een kind vallen of verdwalen. Met uitleg en toezicht wordt het juist een mooi hulpmiddel: het vergroot je bereik, versnelt je ontwikkeling en brengt je verder dan je te voet zou komen. Kinderen hebben richting, oefening en bescherming nodig, op de fiets maar ook met AI.

Grootste ring: maatschappij/wereld
Dan de buitenste cirkel, die van de maatschappij of wereld. In die cirkel zie ik persoonlijk vooral gevaren. Het gedachtegoed van de techbedrijven is niet in lijn met ons denken: in hun visie kan de mens op den duur vervangen worden door een superintelligente AI (‘transhumanistisch’). Daarbij komen enorme economische belangen, een gigantische impact op het milieu, databases waarin uitbuiting een rol spelen, en de manier waarop AI het onderwijs binnendringt, vaak niet door het onderwijs gestuurd, maar via de tools die leerlingen gebruiken. De race om de eerste en de beste te worden, ongeacht wat het kost, vind ik een spannende, evenals de concentratie van macht bij enkele techbedrijven. Controle en beheersing door ‘de mens der zonde’ is per definitie riskant: systemen kunnen in verkeerde handen tot overheersing leiden. Tot slot vind ik de kern van AI, als probabilistisch systeem, zorgwekkend: het rekent met waarschijnlijkheden in plaats van waarheden, maakt daardoor gemakkelijk fouten en draagt bij aan de vervuiling van het internet door onnauwkeurig gebruik.

Natuurlijk is ook hier nuance aan te brengen, want AI kan ook levens helpen redden en zelfs bijdragen aan rentmeesterschap wanneer het goed wordt ingezet. Het kan worden ingezet bij het opsporen van longkanker, het voorspellen van natuurrampen en het verbeteren van onderwijs.

Toch overheersen bij mij in deze cirkel de gevaren. Ook is mijn invloed in deze cirkel het kleinst.

Stap 3: weeg
Als je per context je gedachten hebt gevormd, komt de vraag: hoe weeg je die verschillende perspectieven? Wat als er in één context een rood licht brandt, bijvoorbeeld door zorgen over macht, milieu of menselijkheid, zoals bij mij? Gebruik je AI dan toch, omdat het in andere contexten wél iets oplevert? Of laat je het juist staan, omdat het grotere plaatje niet klopt?

Er zijn grofweg drie benaderingen mogelijk:

1. Niet gebruiken: als er fundamentele bezwaren zijn, doe je niet mee, ook niet als AI praktische voordelen biedt.
2. Gewoonweg gebruiken: AI hoort bij deze tijd en levert voordelen op die je niet wilt missen.
3. Bewust gebruiken: een middenweg waarbij je de voordelen benut, maar actief stuurt op de risico’s.
   Mijn keuze ligt (vooralsnog) bij de derde optie, bewust gebruiken, waarbij ik vooral actief zoek naar manieren om kinderen en jongeren in hun omgang met AI te begeleiden.

Meer weten hoe deze overweging begint bij de Bijbel? Lees het hier.

Vertaalslag naar de tweede ring: onze kinderen
Als je op basis van je afweging besluit in jouw gezin AI bewust te (laten) gebruiken, hoe begeleiden we dan onze kinderen? Ze zouden wat mij betreft moeten leren wat het onderscheid is tussen echt en ‘kunstmatig’ en hoe AI in de basis werkt). Ze zouden moeten weten hoe ze goed kunnen prompten. Ze zouden moeten worden bijgebracht wanneer AI géén goed idee is en hoe ze de output kunnen wegen (aan de hand van ‘Prompten als een P.R.O.’, zie het artikel In gesprek met je kind over ChatGPT). Ze zouden een duidelijk ‘nee’ moeten horen bij bepaalde AI-toepassingen, zoals apps waarmee je zogenaamd met overledenen kunt praten. Ze zouden opvoeders moeten hebben die af en toe meekijken in het geheugen, die de instellingen controleren en die alert blijven op nieuwe ontwikkelingen. Ze zouden de Bijbel moeten leren gebruiken als leidraad bij hun omgang met AI. En ze zouden ook begeleid in contact gebracht moeten worden met de positieve kanten van AI, zodat alle kinderen gelijke leerkansen krijgen. En tot slot zouden ze voorbereid moeten worden op een samenleving waarin AI onvermijdelijk een rol speelt.

Christelijke opvoeders zouden het wiel natuurlijk niet helemaal zelf uit moeten vinden. We hebben beleid nodig, op scholen, in kerken en op landelijk niveau. We hebben mensen nodig die opstaan en leiding geven: die nadenken over wetgeving, visie en bescherming.

Tot slot
In dit artikel bepleit ik een route om richting te geven in een wereld vol tegenstemmen: door (1) precies te zijn, (2) onderscheid te maken en (3) bewust te wegen. Misschien kom je tot een andere koers dan ik. In een nieuwe ontwikkeling als AI lijkt me het gesprek daarover alleen maar waardevol.

Er groeit een nieuwe generatie op: kinderen die in leer- en werksituaties, sociaal en mentaal, voortdurend een digitale assistent binnen handbereik hebben. Een assistent die niet vanzelf het Bijbelse perspectief kiest.

Onze kinderen zijn ons toevertrouwd, met ziel én met verstand. Laten we hen niet verliezen of loslaten, maar naast hen staan: laten we hen begeleiden en voorleven hoe je wijs en Bijbelgetrouw met zulke technologie omgaat.

Carla van Hengel is getrouwd met Jaco, moeder van vier kinderen en woont in Capelle aan den IJssel. Via Instagram houdt ze AI-ontwikkelingen bij en duidt ze die voor christelijke opvoeders.