Leg aan je kind uit hoe AI werkt

Kinderen komen soms al vroeg in aanraking met kunstmatige intelligentie. Volgens de meeste AI-tools mogen kinderen onder de 13 jaar daar alleen gebruik van maken onder toezicht van een volwassene, maar in de praktijk gebeurt dat niet altijd. Bovendien zien kinderen overal de resultaten van AI: nepfilmpjes, bewerkte afbeeldingen en teksten die door AI zijn geschreven. Daarom is het belangrijk om kinderen uit te leggen hoe AI werkt. Als ze begrijpen wat er achter de schermen gebeurt, raken ze minder snel in de war.

AI is geen mens en zeker geen God. Het heeft geen gevoel, geen geweten en geen macht uit zichzelf. Door dit van jongs af aan te leren, helpen we kinderen om verwondering over techniek niet te verwarren met vertrouwen in God, die wél alles weet en almachtig is.
Hieronder vind je een eerste handreiking om uit te leggen wat AI doet, aangepast aan verschillende leeftijdsgroepen. Vervolggesprekken kunnen daarop voortbouwen, bijvoorbeeld aan de hand van Prompten als een P.R.O. (hyperlink naar artikel ‘Met je kind in gesprek over ChatGPT’ of: het handvat Prompten als een P.R.O. in een kadertekstje).

Middenbouw PO (6 tot 9 jaar)
Wat doet AI met jouw vraag?

Wat gebeurt er eigenlijk als jij iets in ChatGPT typt? Misschien moet je een spreekbeurt houden over poezen. Je schrijft bijvoorbeeld: “Wat is het grappigste dat een poes wel eens doet?” Na een paar tellen verschijnt het antwoord op het scherm. Hoe kan dat?

ChatGPT snapt jouw vraag niet echt. Het kan niet denken of voelen zoals jij. Maar het kan wél iets anders heel goed: rekenen met taal. De computer verandert jouw woorden in cijfers. Daarmee rekent ChatGPT: welke cijfers horen vaak bij elkaar? Zo raadt het wat logisch klinkt. Soms maakt het een foutje bij het rekenen en klopt het antwoord niet helemaal.

Als ChatGPT klaar is, zet het de cijfers weer terug in woorden. En poef! Daar is het antwoord.

ChatGPT kan trouwens ook plaatjes en filmpjes maken. Heb je dat al eens gezien? Dat werkt bijna hetzelfde: de computer rekent met vormen en kleuren in plaats van woorden. Daardoor lijkt het soms alsof iets echt is, terwijl het gewoon een slimme truc van de computer is.

Dus terug naar de vraag: eigenlijk weet ChatGPT niets van poezen, maar is ’ie vooral goed in puzzelen met cijfers. Raar, hè?

Bovenbouw PO (9 tot 12 jaar)
Hoe weet ChatGPT wat het moet zeggen?

Stel je voor, je typt in ChatGPT: “Wat is het snelste dier ter wereld?” En hop, nog voor je met je ogen kunt knipperen, staat er een antwoord. Hoe komt dat zo snel?

Het geheim zit in rekenen. ChatGPT begrijpt jouw vraag niet écht, maar verandert woorden in cijfers om ermee te kunnen rekenen. Het programma berekent welke cijfers vaak samen voorkomen en wat logisch klinkt. Daarvoor gebruikt het heel veel teksten, plaatjes en video’s van het internet: wat komt daar vaak samen voor?

Dat werkt ook bij plaatjes en filmpjes. AI leert hoe kleuren en vormen meestal bij elkaar passen en maakt daar nieuwe beelden van. Zo lijkt iets echt, terwijl het eigenlijk verzonnen is. Daarom is het belangrijk dat je altijd zelf nadenkt of wat je ziet klopt.

De teksten en beelden die AI gebruikt, komen uit allerlei landen en met allerlei ideeën. Daarom kan het gebeuren dat ChatGPT iets zegt dat niet past bij wat jij gelooft of denkt.

Al dat rekenen gebeurt niet in jouw laptop, maar op enorme computers in datacenters: zalen vol knipperende lampjes en draaiende ventilatoren. Ze gebruiken veel stroom en water om af te koelen. Dat is knap, maar ook iets om over na te denken.

Als de berekening klaar is, zet het programma de cijfers weer om in woorden. En poef, daar is het antwoord. Vaak klopt het, soms niet.

Dus: ChatGPT geeft antwoorden door te rekenen met taal, niet omdat het echt begrijpt wat het zegt.

Onderbouw VO (12-15)
Hoe kan AI een tekst schrijven zonder iets te snappen?

Stel je voor, je typt in ChatGPT of een andere AI-tool: “Leg uit waarom de zon schijnt.” Nog voor jij er goed over hebt nagedacht, verschijnt er een vloeiend antwoord. Hoe kan dat, terwijl AI niets begrijpt?

AI werkt met wiskunde. Het programma breekt woorden op in kleine stukjes, tokens, en zet die om in cijfers om ermee te kunnen rekenen. Met miljarden voorbeelden uit teksten berekent het welke cijfers vaak samen voorkomen en welk cijfer waarschijnlijk het volgende zal zijn.

Die voorbeelden komen van mensen, en mensen schrijven allemaal vanuit hun eigen manier van denken. Sommige teksten zijn feitelijk, maar andere bevatten meningen of overtuigingen. Daardoor kan AI dezelfde kleur meekrijgen als de teksten waarvan het geleerd heeft, en dat is niet altijd in lijn met wat de Bijbel leert.

Dat rekenen gebeurt op grote servers in datacenters: lange rijen computers die veel stroom gebruiken en gekoeld moeten worden met water.

Daarna zet het programma de cijfers weer om in woorden. Zo ontstaat een tekst die slim klinkt, ook al is het puur rekenwerk. Vaak klopt het, soms niet, want AI begrijpt niet wat het schrijft; het berekent alleen wat waarschijnlijk logisch klinkt.

Tot slot
Voor een dieper gesprek over hoe om te gaan met AI, is het van belang dat je een mening over AI gevormd hebt. Dit artikel kan je daarbij helpen. Je kind leren bezinnen voordat het ChatGPT gebruikt? Leer het promten als een P.R.O..