Niet Netflix maar ons hart is het probleem

De thuisbioscoop van Netflix schuift de ‘gewone’ tv aan de kant. Wat betekent dat voor christenen die de televisie tot nu toe buiten de deur hielden? Je bent er niet door die videokanalen te negeren, want het menselijk hart is een afgodenfabriek.

Niet alleen Amerikanen kijken ernaar uit, zelfs in Nederland blijven mensen er ’s nachts voor wakker: de uitreiking van de Emmy Awards. Afgelopen zondag was het weer zover. Tijdens een groot spektakel in Los Angeles ontvingen tientallen tv-persoonlijkheden deze ‘Nobelprijs’ voor de tv-industrie.

Dit keer was er iets bijzonders aan de hand. De media besteedden niet alleen aandacht aan de winnende shows en tv-series maar signaleerden ook een opvallende verschuiving in het tv-kijken. „De prijzenshow voelde als het afscheid van een tijdperk van televisie”, kopte de Amerikaanse technologienieuwssite The Verge. NRC beschreef de show onder de kop: „Streaming wint terrein bij Emmy’s”.

Over welke verschuiving hebben deze media het? Het ‘gewone’ tv-kijken naar uitzendingen van NPO, RTL of SBS is op z’n retour en mensen kiezen er steeds vaker voor om tv-programma’s achteraf te bekijken. Sinds dit jaar kijken Nederlanders langer ‘op verzoek’ -de zogenaamde video on demand- dan naar lineaire tv.

Een belangrijke reden voor die verschuiving is de opkomst van streamingdiensten als Netflix, Videoland, Amazon Prime, Ziggo Movies en NLziet. Deze diensten bieden voor een luttel bedrag, tussen de 6 en 15 euro per maand, onbeperkt toegang tot een arsenaal aan films, documentaires en kinderprogramma’s, zonder advertenties. Hun populariteit is zo groot geworden dat ze de ‘gewone’ tv aan de kant duwen.

De uitreiking van de Emmy Awards is een graadmeter voor deze trend: de series die deze netwerken bieden, slepen steeds meer prijzen in de wacht. Netflix en Amazon kregen in 2015 nog maar negen Emmy’s, dit jaar waren het er 42.

Dvd
Waarom is het nuttig voor christenen om van deze ontwikkeling op de hoogte te zijn? Tv is toch sowieso een gevaarlijk medium – en waarom zou dat er door zo’n thuisbioscoop beter op worden? De bekende Amerikaanse theoloog John Piper die nu in ons land is, zei tien jaar geleden dat het kijken van tv en films een schadelijk effect heeft op ons geestelijk vermogen om de heerlijkheid van Christus te zien. „Misschien bestaan er een paar buitengewone mensen die films vol actie, spanning en seksueel expliciete beelden kunnen bekijken en er des te godvrezender van worden. Maar dat zijn er niet veel. Ik ben zeker niet een van hen.”

Toch doen christenen die de tv buiten de deur houden er goed aan om na te denken over deze online streamingsdiensten. Toen in de jaren zeventig van de vorige eeuw de videorecorder op de markt kwam, drong die nauwelijks door in reformatorische kring – hooguit voor educatief gebruik of wat eigen opnames. Maar dat veranderde snel na de komst van de dvd in 1995, die ook op computer en laptop af te spelen was. De speelfilm kwam via de achterdeur binnen in gezinnen waar die voorheen taboe was en dat bleef niet beperkt tot een film over een klein huis op de prairie.

De opkomst van de streamingsdiensten lijkt een soortgelijk effect te hebben op reformatorische gezinnen, mede omdat de films en series op elk apparaat te bekijken zijn. Uit voorlopige onderzoeken is duidelijk dat in tientallen procenten van de gezinnen Netflix ingeburgerd raakt. De prijs is het bezwaar niet en er staan stevige concurrenten voor de deur die nóg goedkoper zijn: medio november komt Disney+ op de markt voor 6 euro per maand, en een paar weken eerder verschijnt Apple TV+ voor een euro minder.

Belangrijk om te weten is dat deze streamingsdiensten ook de manier van tv-kijken beïnvloeden. Ze brengen niet alleen wekelijks nieuwe afleveringen maar er verschijnen regelmatig complete series. Zo komen tientallen elkaar opvolgende afleveringen tegelijkertijd online en dan is de verleiding groot om die meteen allemaal te bekijken. Daar komt de term bingewatchen vandaan: langdurig onafgebroken kijken, uren- of zelfs nachtenlang.

Doopformulier
Een goed uitgangspunt voor christelijke opvoeders om deze trend in het gezin te bespreken is het doopformulier. De doop vermaant en verplicht ieder tot „een nieuwe gehoorzaamheid, namelijk dat wij (..) de wereld verlaten, onze oude natuur doden en in een nieuw godzalig leven wandelen.” Lang voor die tekst geschreven werd, vermaande de kerkvader Augustinus zijn dopelingen dat ze afstand zouden doen van „de pracht en praal van de duivel”. Hij bezwoer hen, letterlijk, de schouwspelen te ontvluchten en circus en amfitheater te mijden. Ze mochten niet meer kijken naar toneelspelers of gladiatoren maar behoorden Christus te volgen en zich te verheugen in Bijbelse ‘schouwspelen’. Kun je in het circus iemand zien die over een touw loopt, vraagt Augustinus? „Hier, in de Bijbel, wordt een groot wonder getoond, Petrus die met zijn voeten over de zee heen loopt”.

De vermaning van Augustinus is eenvoudig te vertalen naar een vraag aan belijdeniscatechisanten in deze eeuw: Hoe helpen Netflix of andere streamingsdiensten je om de wereld te verlaten, de oude natuur te doden en in zo’n nieuw godzalig leven te wandelen? Piper laat er geen misverstand over bestaan: „Televisie voert ons bijna onophoudelijk in de omgekeerde richting mee. Televisie verzwakt en doodt ons vermogen om Christus te aanbidden.”

Mijden
Maar je bent er niet door Netflix, YouTube en alle varianten daarvan te negeren. „Geen zwart, geen wit – de wereld wordt grijs”, zette collega Enny de Bruijn vrijdag boven haar diepteanalyse van een reeks populaire Netflix-series. De kernvraag is niet of je Netflix kunt mijden -jawel, dat kan en dat is ook niet moeilijk- maar hoe je je verhoudt tot het wereldbeeld waar Netflix en zijn concurrenten de spiegel van zijn. Die grijze wereld waarin goed en kwaad relatieve begrippen zijn en waarin schurken helden worden, blijft niet beperkt tot het beeldscherm. De Netflix-moraal, of in de woorden van Tim Keller: de „lege beloften van geld, seks en macht” kun je niet zo eenvoudig uit de weg gaan, die is niet alleen om ons heen maar ook in ons. In navolging van Calvijn typeert Keller het menselijk hart als een afgodenfabriek en, zegt hij, de enige manier om van de destructieve invloed van namaakgoden los te komen, is terugkeer naar de enige ware, de levende God.