Zelfvertrouwen nodig voor zelfverloochening

Hoe leg je aan een kind uit wat de Bijbelse zelfverloochening inhoudt? Dat je niet altijd op je strepen hoeft te staan, maar ook wel eens de minste moet kunnen zijn? Heeft dit iets te maken met gevoel van eigenwaarde en het kunnen aangeven van eigen grenzen?

Deze vraag komt als reactie op mijn artikel over een socialevaardigheidstraining. In zo'n training wordt sociaal onhandige kinderen geleerd zich op een goede manier te uiten en niet over zich te laten lopen, maar het duidelijk te zeggen als ze iets wel of niet fijn vinden. Ik schreef dat het niet de bedoeling is dat kinderen zich op een agressieve manier gaan uiten zoals een leeuw doet, maar meer zoals de pauw: rustig en zelfverzekerd.

Maar? Is het aanmoedigen van zelfvertrouwen niet in strijd met de Bijbelse opdracht tot zelfverloochening? Om hierop antwoord te geven, is het belangrijk om te weten wat zelfverloochening is. Betekent dit dat je jezelf een nietsnut moet vinden die altijd een ander voor moet laten gaan? Dat je jezelf niet de moeite waard vindt? Dat je niet voor jezelf durft op te komen?

Zelfverloochening heeft niets te maken met onzekerheid of gebrek aan zelfvertrouwen. Sterker nog: eigen onzekerheid staat zelfverloochening in de weg, omdat je daardoor ten diepste niet op de ander gericht kunt zijn.

Minderwaardigheidsgevoelens richten alle aandacht op jezelf. Om gevoelens van waardeloosheid te compenseren, is continu waardering van anderen nodig om jezelf goed te voelen. Je zoekt steeds bevestiging van anderen. Je doet extra je best en zegt nooit nee, omdat je bang bent tegen te vallen. En je laat over je lopen omdat je geen grenzen durft aan te geven.

Eigenwaarde
Om jezelf te kunnen verloochenen moet je sterk in je schoenen staan, want alleen dan kun je jezelf wegcijferen ten gunste van iets of iemand anders. Dus nogmaals: niet omdat je eigenlijk niet voor je eigen belang durft op te komen, maar omdat je dit bewust opzijzet. Je maakt jouw belang ondergeschikt aan dat andere belang. Zelfverloochening is niet iets wat je overkomt, maar waar je voor kiest.

Zelfopoffering heeft veel te maken met eigenwaarde. Want om jezelf te kunnen wegcijferen, is voldoende eigenwaarde nodig. Eigenwaarde geeft iemand zelfvertrouwen. Hij weet dat hij er mag zijn dat hij voor anderen de moeite waard is. Een positief gevoel van eigenwaarde is nodig om op een ander gericht te kunnen zijn.

Zelfopoffering kan er pas zijn bij voldoende zelfvertrouwen. Alleen als kinderen met vertrouwen de wereld tegemoet treden, kunnen ze anderen liefhebben. Daarom is het essentieel om in de opvoeding eigenwaarde te laten groeien door kinderen onvoorwaardelijk lief te hebben en hen te helpen om stapjes verder te komen in het leven. Want er is nog zo veel dat ze niet kunnen of weten.

Ik-gericht
Zelfverloochening komt helaas niet vanzelf. Daarvoor hoeven we alleen maar naar onszelf te kijken. Onze kinderen komen egocentrisch op de wereld. Dit houdt een begrenzing in. Ze kunnen nog niet anders kijken dan alleen vanuit hun eigen perspectief en hun eigen belang. Ze kunnen zich nog niet in een ander verplaatsen.

Met het opgroeien verbreedt hun blikveld zich. Maar mensen blijven ten diepste ik-gericht. Vandaar dat God in de Bijbel vaak aanspoort om eigen belangen opzij te zetten en niet altijd naar jezelf toe te redeneren. De ander uitnemender achten dan jezelf geeft als het goed is bescheidenheid. Trouwens, ook onze eigen fouten zetten ons soms op ons nummer en maken dat we minder hoog van de toren blazen, al is het maar tijdelijk.

Goede voorbeeld
Normaliter leren ouders in het opvoeden dat kinderen niet alleen aan zichzelf moeten denken, maar ook aan anderen. Hoe leren ze dat? Bijvoorbeeld via regels: als je snoept in het bijzijn van anderen, dan deel je ook uit. Of: je behoort ook huishoudelijke taken te verrichten, zodat je ouders niet alles alleen behoeven te doen.

Hoe kunnen ouders de notie van zelfverloochening overbrengen? Door het goede voorbeeld te geven.

Door genereus afstand te doen van je rechten, ter wille van anderen. Bijvoorbeeld als je zelf ook reuzeveel zin hebt in de enige overgebleven lekkere koek, maar je staat hem af en neemt zelf een kleintje. Je wil ook graag met de auto, maar jij gaat fietsen omdat er te weinig plaatsen zijn. Je ruimt de hondenpoep op, wat ook een ander had kunnen doen.

Kinderen leren dat ook als ze waardering krijgen op het moment dat ze zich inderdaad wegcijferen. Als Kees zomaar een keer de vaatwasser leegruimt, werkt het motiverend als ouders dat opmerken en hem zeggen hoe fijn ze dat vinden.

Betekenis
Nog een manier om aandacht te besteden aan zelfverloochening is erover te praten als het Bijbelgedeelte erover gaat. Of door in deze dagen na Kerst te spreken over het wonder van de komst van Jezus naar deze aarde. Want Hij heeft een onvergelijkbaar voorbeeld van zelfverloochening gegeven. Daarom schrijft Paulus in Filippensen 2:4 niet alleen op jezelf te zien, maar ook oog te hebben voor de ander.

Hierover kunnen ouders doorpraten, zeker met oudere kinderen. Wat betekent het dat Hij Zichzelf volledig weg heeft weggecijferd -vernietigd- met het doel mensen te redden? En wat betekent dat voor ons? Dat we altijd op onze strepen staan als we gelijk hebben? Wanneer is het belangrijk om dit wel te doen en wanneer juist niet? Wanneer is het toegeven aan anderen juist niet verstandig? Hoe hierin te kiezen? Want zelfverloochening is de keuze om bewust afstand doen van je eventuele rechten.

Tips

• Onderken dat er voor zelfverloochening voldoende eigenwaarde aanwezig moet zijn.
• Bevestig het kind, zodat het eigenwaarde kan ontwikkelen.
• Stimuleer onzekere kinderen om hun eigen grenzen duidelijk te maken.
• Stel grenzen die het eigenbelang inperken.
• Geef zelf het goede voorbeeld.
• Geef erkenning als het kind zich opoffert.
• Spreek over het Bijbelse thema van zelfverloochening.
• Bid of het kind Jezus mag leren kennen en volgen.

Sarina Brons-van der Wekken