Popmuziek als spiegel

Muziek is niet weg te denken uit het leven van veel jongeren. Niet allemaal hebben ze hier wat mee, overigens. Ga er niet voetstoots vanuit dat iedereen graag muziek luistert. Maar met dit kleine voorbehoud moeten we ook onder ogen zien dat popmuziek in allerlei variaties een vast onderdeel van het leven van onze jongeren is geworden. In dit artikel delen we vier overwegingen waarom een gesprek over muziek helpend en verdiepend kan zijn. Zowel voor een jongere als voor de opvoeder, catecheet, jeugdwerker of docent.

Muziek als spiegel van je eigen leven
Luisteren naar popmuziek is echt niet iets van de laatste paar jaren. Al decennia is dit een gespreksonderwerp en reden tot zorg bij veel kerken en opvoeders. Het kan heel helpend zijn om als opvoeder de ervaringen uit je eigen jeugd te delen. En dan bedoelen we niet dat je een belerend vingertje opsteekt en beweert dat vroeger alles beter of eenvoudiger was. Maar wel: wat raakte je als opvoeder zelf in de liedjes die in jouw jeugd actueel waren? Wat zorgde ervoor dat het aantrekkingskracht op je had? Hoe gehoorzaam was je zelf tegenover de dominee of je ouders in die tijd? Dit gesprek kan misschien kwetsbaar voelen, maar voor veel jongeren is het helpend en ontspannend om te merken dat opvoeders met een zelfde soort vragen hebben gezeten, en doorkrijgen hoe je daar zelf op terugkijkt en je weg in hebt gevonden. Misschien is de belangrijkste winst wel, dat je als catecheet of als jeugdwerker hierdoor afstemt op het leven en de ervaringen van jongeren. Dat brengt het thema dichtbij, omdat je zelf ook gedwongen wordt te reflecteren op je eigen leven.

Muziek als spiegel van de huidige cultuur
Niet iedereen is helemaal thuis in de wereld van popmuziek. Dat hoeft ook niet. Tegelijk weerspiegelt popmuziek wel op een adequate manier de tijdgeest en cultuur waar wij ons in bevinden. De manier waarop thema’s ter sprake komen maken expliciet duidelijk wat door veel mensen impliciet wordt gedacht of beleefd. Er zijn maar weinig manieren waarop je als ambtsdrager of jeugdwerker zó snel een blik kan werpen in de ziel van onze cultuur als via de popmuziek. Als je veel met jongeren werkt is het helemaal geen slechte investering om er eens een uurtje voor te gaan zitten en te bekijken wat de meest geluisterde hits zijn op Spotify, wat veel gedeeld is op TikTok en/of wat er in de Top40 staat.

Muziek als spiegel van de leefwereld van jongeren
Als je thuis wilt raken in wat jongeren bezighoudt, is het helpend om belangstellend te informeren wat ze luisteren. Probeer onbevooroordeeld een beeld te vormen van de liedjes die populair zijn en van de redenen waarom jongeren ze graag luisteren. Als je jongeren kunt volgen in hun gedachtegang, kun je ook beter bepalen waar je op aan kunt haken in een gesprek. Je gaat na welke verlangens eronder liggen en welke denkduwtjes jongeren wellicht nog kunnen gebruiken. Schrijf niet af, maar denk mee. Dat is niet omdat je je neerlegt bij de keuzes die jongeren maken (juist niet!), maar omdat je lastig geestelijke leiding kunt geven als je niet weet wat de situatie is.

Voor veel jongeren is TikTok een belangrijke bron voor nieuwe nummers. In andere groepen worden er juist meer lijsten op Spotify gedeeld. Als we tijdens workshops aan jongeren vragen waarom ze bepaalde nummers wel uitkiezen en andere niet, dan springen er twee dingen uit: de vibe en de beat. Wat de vibe van een liedje is, laat zich lastig definiëren, maar jongeren bedoelen vaak iets als: het is een lekker nummer, het neemt je mee in de wereld van dat liedje, je voelt bijna lijfelijk dat het nummer je raakt. De beat is het ritme of de cadans van een nummer. Nummers met een goed ritme worden makkelijker teruggeluisterd. Daaruit blijkt al: de tekst komt pas (veel) later in beeld voor jongeren. Als ze er al bewust over nadenken, is dat vaak op momenten dat het liedje toch al vastgehaakt zit in hun brein. Jongeren geven aan dat het op zo’n moment eigenlijk veel lastiger is om nog afscheid te nemen van zo’n nummer. Op deze manier raken ze impliciet beïnvloed door denkbeelden, die verpakt in muziek hun hart en brein binnenglippen.

Muziek als spiegel van eigen overtuigingen
Er is al veel gewonnen als je met jongeren vervolgens kunt nadenken over popmuziek in relatie tot hun overtuigingen. Dat is namelijk helemaal niet vanzelfsprekend: veel jongeren willen juist ontspannen muziek luisteren, zonder dat ze weer over allerlei ingewikkelde dingen na hoeven te denken. Als je als catecheet vervolgens toch het thema ter sprake brengt, kan dat op weerstand rekenen. Iets waar zij zich mee ontspannen, wordt in hun ogen vanuit het geloof geproblematiseerd. Het vraagt voor jongeren best een grote denkstap om vervolgens te durven reflecteren op wat ze luisteren.

Als dat gesprek vervolgens op gang komt, stelt de popmuziek ook goede vragen aan ons. Waarom zijn we het wel of niet eens met wat er gezongen wordt? In zulke gesprekken worden we als opvoeders gedwongen om te reflecteren op eigen overtuigingen. Jongeren kunnen hier uitstekend op doorvragen en dat is winst. Daarom moeten we dit gesprek zeker niet uit de weg gaan en soms ook erkennen welke positieve elementen popmuziek in zich kan dragen. De kernvraag hierbij is: wie heeft het voor het zeggen in mijn leven? Wie wil ik volgen? Dan legt een artiest het bij voorbaat af, want voor een christen is alleen het volgen van de Heere Jezus van waarde. Al het andere verbleekt en we nemen maar wat graag afstand van muziek die daar niet mee strookt. Laat de liefde tot God de leidende overtuiging zijn in gesprekken over muziek, want Hij is “waardig te ontvangen de kracht, en rijkdom, en wijsheid, en sterkte, en eer, en heerlijkheid, en dankzegging” (Openb. 5:12).