Je moet het uithouden met een stuk ongemakkelijkheid

Wat voor impact heeft het overlijden van een geliefde op een gezin? En: hoe kun je hier goed mee omgaan? Wat doe je wel en niet? Arjen Uil gaat met contextueel therapeut Lies Nijman in gesprek over wat rouw in een gezin teweeg kan brengen. “Het is belangrijk om te vertrouwen dat de meeste jongeren met een ingrijpend verlies leren omgaan.”

Wat gebeurt er binnen een gezin als het te maken krijgt met rouw?“
Er gebeurt veel. Rouw heeft invloed op alle terreinen van het leven. Rouw kan gevolgen hebben op de sfeer in huis of op de onderlinge relaties. Er kunnen allerlei emoties loskomen: verdriet, pijn, boosheid, teleurstelling of schuldgevoel. Het kan zijn dat een gezin moet verhuizen of dat een moeder moet gaan werken omdat vader overleden is. Rouw in de gewone zin van het woord kan al zoveel aardverschuivingen teweegbrengen.

Dan ligt het er ook maar net aan wie er is overleden en hoe. Als het opa was die lang naar zijn dood heeft toegeleefd dan is er een soort vrede en acceptatie. Dat zal ook merkbaar zijn bij de ouders. Dat zal in veel gevallen minder ontwrichting geven dan andere soorten verliezen. Bij bijvoorbeeld zelfdoding of een kind dat geschept wordt door een auto kan de ontwrichting binnen een gezin groot zijn doordat de schok heel groot is. Ouders kunnen stilvallen en niet meer in staat zijn om aandacht te hebben voor andere kinderen. Dat noem ik ontwrichting. Dat het gewone leven niet meer op een goede manier doorgaat.”

In een rouwproces worden alle overtuigingen onderuitgehaald.

Hoe kan je als gezin met een verlies omgaan?“
De algemene richtlijnen over rouw geven aan dat informatie belangrijk is: over de oorzaak van de dood maar ook over wat rouw is. Informatie is bijvoorbeeld ook: geruststellen dat iedereen het anders beleeft en daar geen oordeel over geven. Als er bijvoorbeeld een vader van drie kinderen overlijdt dan is het dezelfde vader die overlijdt, maar alle kinderen hebben er een andere beleving van. Ten eerste al omdat ze verschillen van karakter, ten tweede omdat ze allemaal een andere relatie hadden met hun vader. Bij de ene zoon stond de vader elke week aan de lijn van het voetbalveld. Bij de andere zoon hielp hij met zijn huiswerk. Dochter zou bijna gaan trouwen, vader zou haar weggeven. En dan de moeder nog, die zit met haar eigen verdriet. Iedereen van het gezin heeft een andere relatie tot de overledene en heeft dus ook een andere beleving. Het is belangrijk om begrip te hebben voor die verschillen.

Wat ook belangrijk is: dat je beseft dat je het moet uithouden met een stuk ongemakkelijkheid omdat je het niet kan oplossen. De gedachte dat je vragen moet beantwoorden, is vaak een valkuil. Als je gastvrij bent voor elkaars gevoelens mag je dat doen zonder de bijgedachte dat je antwoord moet geven. Dat is heel geruststellend voor jongeren. Ook is het is belangrijk om te vertrouwen dat de meeste jongeren met een ingrijpend verlies leren omgaan.

Als je dat vertrouwen uitstraalt, is dat heel kostbaar. Als je de jongere het idee geeft dat het niet goed is wat hij doet dan straal je een stukje wantrouwen uit wat een groot effect heeft. Dan is het net alsof hij zich moet schamen voor het proces waarin hij zit, terwijl het een heel normaal menselijk proces is. Bij jongeren kan rouw er heftig uitzien, maar de rouw kan soms ook uitgesteld worden, omdat de thuissituatie daar nog te onrustig voor is. Beide reacties vallen onder normale rouwverschijnselen. Het beste is om daar ruimte aan te bieden en de jongeren met liefde en vertrouwen te omringen, maar wel zijn of haar eigen weg te laten zoeken.”

Hoe verhouden rouw en geloof zich tot elkaar?“
Bij rouw is alles in de war, zoals je gedachten en je gevoelens en dat geldt ook voor je geloof. Dus raak liever niet in paniek bij geloofsvertwijfeling of boosheid, dat is onderdeel van rouw. Voor gelovige ouders is belangrijk om het niet te snel in het geestelijke te trekken en de kinderen op andere gedachten te brengen, zelfs niet als zij twijfelen aan God. Het is voldoende om in de rouwperiode zorgzaam te zijn, warmte en geborgenheid te bieden en te vertrouwen dat kinderen daarin hun weg zullen vinden. In een rouwproces worden alle overtuigingen onderuitgehaald. Je moet je leven heroriënteren waardoor je een stukje betekenis geeft aan wat er gebeurd is. Daarom is geloofsvertwijfeling dus ook niet gek, maar een normaal gevolg van rouw en nodig om opnieuw te ontdekken wat je gelooft en wat je belangrijk vindt.Het is belangrijk om de jongere een bedding te geven voor hun emotie. Als je rustig vertrouwend bent dan maak je groei mogelijk, ook geestelijk. Het andere werkt vaak tegenovergesteld. Als je bang bent dat je kind het geloof kwijtraakt, dan is het voor een kind alsof het iets verkeerd doet.”

Wat kan een gemeente doen voor een gezin wat met verlies te maken heeft?“
Een gemeente kan bidden. Ook kan het praktische hulp aanbieden. Wees in het aanbieden van hulp zo concreet mogelijk. Koken en kinderen wegbrengen naar school of sport zijn goede ideeën. Overleg daarbij wel alles en dring niets op. Als een gezin de aangeboden hulp afwijst, zie dit dan niet als een persoonlijke afwijzing. Kom als gemeente niet met geestelijke adviezen. Geestelijke hulp is meestal niet de hulp waar in rouw behoefte aan is. Er zijn mensen die zeggen: ik blijf maar weg want ik weet niet wat ik moet zeggen. Dan moet je het omdraaien: jij zegt niks en je vraagt wat de rouwende van zijn of haar verdriet aan jou zou willen toevertrouwen. Wees gastvrij voor de gevoelens van het rouwende gezin.”